Alleen de ligging in het voormalige kraakpand Tetterode herinnert aan een onstuimig verleden. Routineus doet politicologe Eveline Lubbers (36) aanvragen via de Wet Openbaarheid van Bestuur om ambtelijke vergaderingen over geheime diensten en justitiële onderzoeksmethoden op Internet te kunnen publiceren (www.xs4all.nl/~respub).

Al vroeg rook het bureau aan wat later de IRT-affaire van drugssmokkel door de politie is geworden. Later zette het als eerste de verslagen van de parlementaire onderzoekscommissie over dubieuze opsporingsmethoden op Internet. Dankzij Jansen en Janssen is de slag om de gratis beschikbaarheid van overheidsinformatie gewonnen.

Onderzoek naar de politie en haar opsporingsmethoden is belangrijk, nu de democratische controle het laat afweten. Niemand is verantwoordelijk voor de blunders bij de benoeming en het ontslag van de Rotterdamse hoofdcommissaris Brinkman, omdat de politieregio's niet samenvallen met een democratische gezagslaag, provincie, gemeente of het Rijk. De Europese Unie bouwt een nieuwe supranationale laag, Europol, waar geen enkel parlement vat op heeft. Jansen en Janssen heeft al geheime Europolstukken op Internet gezet.

Geheel onverwacht ondervond Lubbers in het weekeinde van de Eurotop in Amsterdam op hardhandige wijze wat een ongecontroleerde politiemacht vermag. In een opwelling van nostalgie had ze zich die maandagnacht aangesloten bij een toevallig voorbijtrekkende ludieke optocht die de Europese leiders toezong. Ze was onderweg naar haar kantoor om stukken op te halen voor een forum over Europol dat ze de volgende dag moest voorzitten. Het vrolijke gezelschap begaf zich in de buitenste ring van de verboden zone. Geen van de aanwezige agenten sommeerde of zag aanleiding tot ingrijpen. Al gauw verliet de stoet de veiligheidszone en pas toen de demonstratie al bijna ontbonden was, greep de mobiele eenheid in. De demonstranten werden ingesloten, geboeid en in bussen weggevoerd.

Via de mobiele telefoon van een arrestant kon Lubbers nog net haar vriend vragen om de volgende dag niet naar zijn werk te gaan, maar bij de kinderen te blijven. Terwijl ze met tintelende handen op de rug half op een busbank zat, bedacht ze dat ze haar forum zou missen. Pas de volgende middag werd ze met haar groep ergens bij een weiland buiten Amsterdam afgezet.

Het onlangs verschenen zwartboek van Jansen en Janssen staat vol met dergelijke belevenissen. Bij Lubbers ging het om een onschuldige demonstratie in een veiligheidszone. Maar veel mensen werden opgepakt omdat ze toevallig in de buurt waren of toekeken en een oorbel of trui met capuchon droegen. Drie tot vijf stillen werkten hen tegen de grond. Hardhandig werden ze in bussen en overvalwagens gesmeten en naar gevangenissen afgevoerd.

Belangstellende leden van de Deense Groene partij, wat toevallige toeristen, die 'krakersnest' Vrankrijk in waren gevlucht en te vroeg de kust veilig waanden, Koerden die naar hun officieel toegestane demonstratie vroegen, een nieuwsgierige die zijn tafel in het restaurant even achterliet om buiten te kijken waarom er zo'n tumult was. Buitenlanders werden gedeporteerd. Anderen zaten dagen vast, lang zonder eten of drinken, sommigen in een isoleercel. In een gevangenislift hoorde Lubbers een ME'er zeggen dat hij ze het liefst tegen de muur zette ,,dan was die schietvergunning nog ergens goed voor''.

De nationale stilte sinds deze arrestaties van maar liefst 650 mensen is oorverdovend. Mag het voortaan altijd zo? Onder druk van GroenLinks kon een lauw Kamerdebatje worden georganiseerd. Paars won. De Eurotop is geslaagd. Nederland gaat tevreden op vakantie. Er is veel te besteden dit jaar. Vliegtuigen wachten in files om op te stijgen, caravans worden aan airconditioned auto's gekoppeld.

Minder zelfgenoegzaam waren de autoriteiten na de hardere Amsterdamse rellen in 1965 en 1966. Een speciale onderzoekscommissie onder leiding van strafrechtgeleerde mr. Ch. J. Enschede boog zich toen over het politie-optreden. Justitie onderzocht haar eigen geweten omdat mensen waren opgepakt en buiten de stad waren vrijgelaten, een mildere maatregel dan zonder meer detineren voor een paar dagen. Toenmalig officier van justitie mr. J.F. Hartsuiker had meer rechtsgevoel dan de huidige openbare aanklager mr. J.M. Vrakking. ,,Het wegvoeren van betogers, in het kader van handhaving van de openbare orde, acht ik, wanneer ordeverstoringen dreigen, in een bepaalde situatie oirbaar, mits het blijft binnen het begrip vrijheidsbeperking en geen vrijheidsbeneming'', schreef hij aan Enschede.

Veel is er sindsdien veranderd. De misdaad is gestegen en er hebben zich wat politieke brandstichtingen en terroristische incidenten voorgedaan. De bange burger vindt dat de handhaving van de veiligheid wel wat grondrechten mag kosten: iedereen mee in de overvalsbus, want vandaal en passant kunnen toch niet worden gescheiden. Deze botte werkwijze past niet bij een rechtsstaat en zeker niet bij de milde kleinschaligheid van Amsterdam. Je las zoiets over verre wereldsteden. De chargerende stillen lijken op de gehelmde mannen die in de film Brasil aan touwen door de ruiten in een regen van scherven een appartement binnenslingeren om de bewoner op te pakken.

De kraakbeweging is vergruisd tot los zand. Er was weinig gevaar van te duchten. De Eurotop heeft de hoofdstad definitief veranderd. Amsterdam heeft haar slag geslagen als commercieel congres- en pretcentrum, maar de oude vrije stadslucht hangt er niet meer. De demonstranten hebben gelijk gekregen: de Eurotop was een dieptepunt van de democratie.

(NRC Handelsblad / Opinie 10 juli 1997)