Lees ook:
De grens van wat roem je kan brengen 
Over Polaroids
(Sandra Küpfer - 4 juli 1997)

Door SJOERD DE JONG
De Amerikaanse schrijver Douglas Coupland gold sinds zijn debuutroman 'Generation X' uit 1991 als de belichaming van de ironische Zeitgeist. Maar met zijn nieuwe boek 'Girlfriend in a Coma' wil hij de de lezers oproepen zich om de wereld te bekommeren.

AMSTERDAM, 30 APRIL. Douglas Coupland knipt zijn portemonnee open en schuift er voorzichtig, bijna teder een paar rode en blauwe postzegels uit. Belgische; kneuterige afbeeldingen van Het Atomium en van de Wereldtentoonstelling in Brussel in 1958. ,,Hier vlakbij gekocht'', zegt hij verguld. Pretogen boven een getrimd, aan de randen grijzend baardje.

De 36-jarige Canadese schrijver, die met zijn debuut Generation X (1991) wereldfaam vergaarde en direct werd gezien als de belichaming van alles wat hip en cool was, heeft de laatste tijd een oude hobby opgepakt: hij verzamelt postzegels. ,,Ik ben bezig met een artikel waar ik die zegels voor nodig heb. Kijk dat Atomium nu eens. Het is verbijsterend lelijk, maar op een gekke manier ook wel weer hip.''

Coupland is wat dikker dan op de foto's. Onder zijn hagelwitte overhemd met open manchetten golft een buikje. En hij is moe. ,,Sorry, ik moet nog wakker worden. Ik breng meestal een groot deel van de dag door met wakker worden, letterlijk en figuurlijk.'' Op tournee voor zijn jongste boek Girlfriend in a Coma voelt hij zich bovendien 'een proefkonijn' voor de moderne uitgeverij. ,,Vroeger duurde het een paar maanden voordat je boek werd vertaald, maar nu verschijnt alles tegelijk. Dus je blijft aan de gang. Na de Amerikaanse toer meteen een Europese. Ik word ziek van mijn eigen stem.''

De schrijver sluit zijn ogen. Zucht. ,,Morgen naar België. God, ik ben zó opgewonden.'' Hij opent ze weer. ,,Just kidding.'' Oh, en nog sorry trouwens voor die woede-uitbarsting tijdens een vorig interview met een Nederlandse journalist. Hoofdschuddend: ,,Arme knul. Maar gisteren had ik het wéér. Ik begrijp gewoon niet wat Nederlandse journalisten me vragen. Hoe krijgen jullie hier literatuurles op school?''

Met een schone lei beginnen dan maar, heeft hij zich voorgenomen. Zacht praten en keurig 'Sir' zeggen. Maar zodra de zwakke kanten van Girlfriend in a Coma ter sprake komen, bromt hij: ,,Je kan me nu beter snel een compliment geven, want ik krijg behoorlijk de pest in van al die negatieve shit van je.''

Iets positiefs. Dat valt niet mee. Girlfriend in a Coma, zijn zesde boek, handelt over een aantal dertigers die na een doelloos leven vol drank, drugs en halve baantjes - een chronologisch vervolg op de dolende twintigers uit Generation X - de kans krijgen de wereld van de ondergang te redden. Door hun postmoderne onthechtheid zien ze de eerste gelegenheid over het hoofd, waarna ze de klus alleen nog kunnen klaren door één van hen op te offeren.

Het boek kreeg lauwe, soms azijnzure kritieken. Het surrealistische slot - half religieus, half Star Trek - en de prekerige zelfbespiegelingen irriteerden critici die van Coupland vermoedelijk liever nog een trendy generatieportret hadden gelezen. The New York Times sprak van 'flauwekul die riekt naar gerecycelde jaren zestig'.

Coupland grijnst. ,,Ik ben geloof ik de enige auteur over wie mensen nog ruzie maken. Mijn boeken roepen altijd een hoop woede op. Ik ben een soort Courtney Love van de literatuur geworden.'' Niet dat hij er wakker van ligt, zegt hij. ,,Ik kom uit de beeldende kunst, niet uit de literatuur. Voor mij is het heel vreemd om besproken te worden in een literair tijdschrift. Wat ze daar met je boek doen is een soort metallurgie. Hier een moer, daar een bout. Ik zou veel liever in Art in America besproken worden.''

Coupland noemt Girlfriend zelf 'mijn persoonlijkste boek totnutoe'. ,,Let wel: persoonlijk, niet autobiografisch. Ik vond het nodig om eens wat stevige veranderingen aan te brengen in mijn werk, om te evolueren als schrijver. Dat is kennelijk nieuw voor mensen. Hoewel mijn boeken natuurlijk in zekere zin altijd persoonlijk zijn geweest. Ik heb nooit 'generatie-boeken' geschreven. Mensen zeggen dat wel, maar dat is hún probleem. Een schrijver heeft maar één genre, en dat is hijzelf.''

Eigenlijk valt het hem nog mee dat zijn boek zoveel heftige reacties oproept. ,,Ik heb bewust een compleet anti-commercieel boek willen schrijven. Iets dat bijna op een perverse manier tegen elke literaire formule zou ingaan, dat in geen enkele categorie zou passen. Het is veel te gemakkelijk om jezelf te herhalen. Dat is een ontologische nachtmerrie.''

Met Girlfriend in a Coma, zegt Coupland, heeft hij zijn lezers willen oproepen om vragen te stellen, om zich te bekommeren om hun omgeving. ,,Het wordt hoog tijd dat mensen zich radicaal engageren met de gemeenschap. Als je slim genoeg bent om de krant te lezen, ben je slim genoeg om zelf na te denken en beter te weten. Dan kunnen we de samenleving misschien ten goede veranderen.''

Het klinkt als een opmerkelijk idealistische wending voor een auteur die sinds zijn debuut geldt als de belichaming van de ironische tijdgeest, een 'Mister Zeitgeist' die het oververzadigde levensgevoel van jeugdige subculturen haarscherp wist te typeren. Toch is dat gezichtsbedrog. Ook in Life After God (1994), Microserfs (1995) en Polaroids from the Dead (1996) klinkt een sterke behoefte door aan transcendentie, een wens om te ontsnappen aan de impotentie van een al te ironische cultuur.

Coupland ziet dan ook nog maar weinig lolligs in de laat-twintigste-eeuwse cultuur. ,,Sinds Reagan zijn we nu al bijna twintig jaar bezig met het afbreken van gemeenschapzin. Een individu is een kijkcijfer, een nummer in een opiniepeiling. Je wordt niet meer opgeroepen om deel uit te maken van de samenleving, maar om een das te dragen en productief te zijn. De hele wereld is een angstaanjagend commerciële plek aan het worden.''

Na twintig jaar van zulk imperialisme, aldus Coupland, zijn de laatste dissidenten, de losers, aan het verdwijnen. ,,Toen ik twintig was kon ik nog in een kelder gaan wonen in East-Vancouver, een beetje tegen de duiven praten, gek doen. Niet als een soort bijstands-walhalla, maar gewoon: een plek om te leven. Dat bestaat niet meer. Bohémia is weg, de hippies zijn weg, de punks zijn weg, de grunge-types. Kunst is ook aan het verdwijnen als sociale vrijplaats, net als de universiteit en de godsdienst. Er zijn geen hoeken en gaten meer waar je in kunt wegkruipen.''

Ook de Amerikaanse 'cyberdelische' beweging, een erfgenaam van de tegencultuur uit de jaren zestig die Internet en virtual reality propageert als 'vrije zones', biedt geen soelaas. ,,Dat gaat allemaal om drugs'', zegt Coupland laatdunkend. ,,Doe maar wat je niet laten kan, maar ik hou er niet van. Ik heb het zelf ook nooit gedaan. Ja, weed gerookt. Maar nooit cocaïne geprobeerd, of acid. Trouwens, als je het systeem echt wil ondermijnen moet je geen drugs nemen, maar je baan opzeggen.''

Iemands eerste verantwoordelijkheid vandaag de dag, vindt Coupland, is een persoonlijke. ,,Je moet wakker zien te worden, eerst een beetje en dan steeds méér - en hopen dat het aanslaat bij anderen. Er is geen excuus om niet wakker te worden.'' De schrijver sluit weer een moment zijn ogen. ,,Sorry, ik heb eventjes een energy lag.''

Dan zegt hij: ,,Ach, mensen pakken iets toch nooit op zoals je het bedoelt. Misschien schrijf ik hierna wel een ongelooflijk cynische roman, iets vreselijks. Wie weet. Of een graphic novel, een roman in stripvorm. Dat lijkt me echt het einde.''

Douglas Coupland: Girlfriend in a Coma. HarperCollins, fl. 49,75
De vertaling van Ton Heuvelmans, 'Vriendin in coma', is verschenen bij Meulenhoff. fl. 39,90

Homepage Douglas Coupland: http://www.coupland.com