In deze rubriek, die twee keer per week verschijnt, bericht Marie-José Klaver over ontwikkelingen op Internet. Reacties en tips: klaver@nrc.nl

MARIE-JOSÉ KLAVER
FBI-agent Robert Hanssen, die ervan wordt beschuldigd jarenlang voor de Russen gespioneerd te hebben, was een ware whizzkid. Uit de verklaring die de FBI naar aanleiding van Hanssen arrestatie uit heeft gegeven, blijkt dat de man sinds 1985 meer dan 6.000 pagina's aan geheime documenten aan de KGB heeft overhandigd.

Om die documenten te verkrijgen en over te brengen, gebruikte Hanssen (56) onder meer databases van de FBI, diskettes, een elektronische agenda (Palm III), encryptie en geheugenkaarten. Al in 1985 stelde Hanssen de KGB voor om geen persoonlijke ontmoetingen te organiseren, maar virtuele. Hanssen, die schuilnamen als 'B' en 'Ramon Garcia' gebruikte, stelde de Russen voor om de Amerikaanse geheimen via een 'microcomputer bulletin board' uit te wisselen.

De FBI noemt Hanssen, die scheikunde en tandheelkunde studeerde en een MBA in accountancy en informatiesystemen haalde, 'highly skilled in the use of computers and computer programming'. Hanssen stelt de Russen voor om over te stappen op Palm VII-organizers met een draadloze internetverbinding en een betere beveiliging. Tot een paar dagen voor zijn arrestatie post Hanssen vragen over de Palm-agenda in nieuwsgroepen.

De spion maakte een fout. Hij vergeet dat computers logs bijhouden, bestanden waarin wordt opgeslagen wie wat doet. Hanssen heeft in de periode juli 1997 tot 22 januari 2001 tientallen keren gezocht op zijn eigen naam en de term 'dead drop' in de Electronic Case File database, het computersysteem van de FBI met informatie over lopende zaken. (Een dead drop is een vantevoren afgesproken locatie waar spionnen boodschappen en pakjes uitwisselen.) Iemand die zo vaak kijkt of er een zaak tegen hem loopt, maakt zichzelf natuurlijk verdacht.

De FBI heeft zich natuurlijk intern het hoofd gebroken over de vraag hoe het zover heeft kunnen komen dat een agent ruim vijftien jaar ongemerkt allerlei staatsgeheimen naar buiten heeft kunnen smokkelen. Een maand na de arrestatie van Hanssen heeft de opsporings- en inlichtingendienst het antwoord: Hanssen was nooit getest met de leugendetector. In de periode dat Hanssen bij de FBI in dienst kwam, hoefden agenten geen leugendetectortest af te leggen. Een leugendetector is een apparaat dat gelijktijdig iemands bloeddruk, hartslag en ademhalingsfrequentie registreert. Iemand die liegt, zo is de gedachte, kan zijn fysiologische reacties niet onderdrukken. Hij voelt zich onbehaaglijk omdat hij liegt en gaat zweten of krijgt een hogere bloeddruk. De leugendetector geldt als een omstreden apparaat. Wetenschappers hebben aangetoond dat het vooral de angst voor het apparaat is die mensen doet zweten en hijgen. De Amerikaanse politie gebruikt de leugentest nog wel, maar de uitslag is in veel staten niet toegestaan als bewijs. Binnen de militaire rechtspraak is het gebruik van leugendetectors zelfs helemaal verboden. Waarom de FBI dan nu denkt dat de leugendetector kan aantonen of 500 van Hanssens voormalige collega's betrouwbaar zijn of niet is een raadsel. De komende tijd zullen 500 FBI-agenten waaronder 150 topmanagers die net als Hanssen toegang hebben tot vrijwel alle topgeheime informatie van de dienst getest worden.

De geschiedenis lijkt zich te herhalen. Begin jaren tachtig stelde Ronald Reagan voor om de integriteit van ambtenaren te testen met de leugendetector. Hij wilde er via de leugentest achter komen welke ambtenaren lekten. De directe aanleiding voor Reagans plan was een artikel in de Washington Post waarin werd onthuld dat Reagan het defensiebudget had overschreden. Een wetenschappelijke commissie die door het Congres was samengesteld wist Reagan ervan te overtuigen dat de leugendetector een onbetrouwbaar instrument is. Hopelijk is het rapport van die commissie nog ergens te vinden.

Verklaring FBI (PDF)
www.fbi.gov/pressrm/pressrel/pressrel01/affidavit.pdf

Persbericht FBI
www.fbi.gov/pressrm/pressrel/pressrel01/hanssen.htm