In deze rubriek, die twee keer per week verschijnt, bericht Marie-José Klaver over ontwikkelingen op Internet. Reacties en tips: klaver@nrc.nl

MARIE-JOSÉ KLAVER
Steeds meer boeken verschijnen eerst of ook als elektronisch boek. Elektronische boeken, ook wel e- books genoemd, hebben voordelen en nadelen.

Elektronische uitgaven zijn heel handig voor lezers die snel willen zoeken in teksten. Ook zijn e-boeken vaak goedkoper dan papieren uitgaven. Echt lekker leest een e-book echter niet. Langdurig rechtop zitten voor een beeldscherm is minder prettig dan op de bank of in een prettige stoel zitten. Het allergrootste nadeel van elektronische boeken is dat ze over het algemeen niet software-onafhankelijk zijn. Uitgevers en softwarefabrikanten zorgen er met alle mogelijke technische middelen voor dat lezers hun boeken op slechts één manier kunnen lezen.

De meeste e-boeken die Barnes & Noble aanbiedt, kunnen alleen met Microsoft Reader worden gelezen. Ook Amazon.com gaat binnenkort boeken voor Microsoft Reader verkopen. De software is gratis, maar niet geschikt voor Macintosh, Linux, Unix of andere besturingssystemen. Bovendien moeten gebruikers zich registreren bij Microsoft voordat ze het programma mogen gebruiken. Wie een gekocht boek wil lezen op een ander besturingssysteem en daar zelf een programma voor schrijft, maakt zich onder de Amerikaanse Digital Millennium Copyright Act schuldig aan een strafbaar feit. Deze wet verbiedt het om 'technische beveiligingen' te omzeilen. Ook in Europa komt er een dergelijk wet.

Een lezer kan op grond van de Digital Millennium Copyright Act vijf jaar de gevangenis ingaan en een boete van 500.000 dollar krijgen. Dat klinkt onwaarschijnlijk, maar is het niet. De Verenigde Staten laten momenteel een 16-jarige Noorse scholier vervolgen omdat hij een programma heeft geschreven ( De CSS) waarmee hij dvd's onder Linux kan afspelen. Omdat dergelijke software niet bestond, heeft de jongen zelf iets geschreven waarmee hij zijn, keurig betaalde, films kon zien.

E-books kennen nog meer beperkingen. De meeste boeken mogen niet worden geprint en gekopieerd, staat in de FAQ (Frequently Asked Questions) van Barnes & Noble. Uit angst voor illegaal kopiëren hebben uitgevers de boeken technisch beschermd. Een reservekopie voor eigen gebruik maken is dus onmogelijk.

Veel uitgaven die wel geschikt zijn voor de pc, zijn niet geschikt voor de Pocket pc, Rocket Book of andere minicomputers als de Palm. De reden is weer angst voor illegaal kopiëren. Het kan nog erger. In de Verenigde Staten is er een uitgever van tekstboeken voor studenten, Vital Source Technologies, die zulke strenge eisen stelt aan de lezers van de boeken dat je je kunt afvragen waarom universiteiten met een dergelijk bedrijf in zee gaan.

Universiteiten die de elektronische boeken van Vital Source Technologies gebruiken moeten hun studenten verplichten alle uitgaven voor een bepaalde studie af te nemen. De professoren mogen geen papieren boeken meer voorschrijven als verplicht collegemateriaal. De boeken die op dvd verschijnen, zijn slechts vier jaar toegankelijk. Tegen de tijd dat de studenten zijn afgestudeerd moeten ze een nieuw contract afsluiten met Vital Source Technologies en opnieuw betalen om nog in hun boeken te kunnen lezen. Time-limited books, zoals dergelijke publicaties worden genoemd, zijn voor uitgevers een geweldige inkomstenbron. Welke pas afgestudeerde arts of jurist wil nu niet zijn of haar studieboeken raadplegen? Vooral in de eerste jaren in een nieuw beroep grijpen academici nog vaak terug op hun leerboeken. De boeken van Vital Source Technologies worden beschermd met een wachtwoord en mogen niet worden uitgeleend aan medestudenten of andere geïnteresseerden. Anders schendt de eigenaar het auteursrecht, vindt Vital Source Technologies. Wordt lezen een stiekeme bezigheid? Vrijwel alle negatieve gevolgen die elektronische boeken met zich meebrengen zijn al in 1996 voorspeld door Richard Stallman, dé deskundige op het gebied van open source software. De Software Protection Authority die in zijn artikel 'The right to read' voorkomt, lijkt sprekend op de handhavers van de Digital Millennium Copyright Act. Ook software om precies te volgen wat mensen lezen en hoe ze omgaan met elektronische boeken en muziek, bestaat al.

Barnes & Noble:
ebooks.barnesandnoble.com

The right to read: www.gnu.org/philosophy/right-to-read.html