Volgens het onlangs verschenen rapport van de Wereldbank ‘Curbing the epidemic: Governments and the economics of tobacco control’ (vrij vertaald : ‘Het beteugelen van de epidemie: overheden en de economie van het ingrijpen in de tabaksproductie en –consumptie’) is accijnsverhoging het meest effectieve middel dat een overheid kan toepassen om het aantal rokers terug te dringen. Economen, - rokers zowel als niet-rokers - , zullen zo’n boodschap met tevreden gegrom verwelkomen. Wat is er mooier dan het gebruik afremmen of bevorderen via marktconforme maatregel als een prijsverhoging of –verlaging? En als er dan nog bij vermeld staat dat in het rijke westen een prijsverhoging van tien procent de gevraagde hoeveelheid met vier procent doet dalen, dan is dat helemaal om te likkebaarden. (‘Tien miljoen minder rookdoden na meer accijns’, NRC Handelsblad 19 mei 1999). Je leest daar dus dat in rijke landen de prijselasticiteit van de vraag naar sigaretten gelijk is aan –0,4. In arme landen blijkt hij –0,8 te zijn. Wat betekent dat in rijke landen bij een prijsverhoging de gevraagde hoeveelheid minder terugloopt dan in ontwikkelingslanden. In Noord-Amerika en Europa is de afhankelijkheid van het rookgenot blijkbaar groter dan in de ontwikkelingslanden. Daar kunnen we twee verklaringen voor aanwijzen. Ten eerste genieten we in het westen gemiddeld een hoger inkomen. Daardoor zal de prijsverhoging van sigaretten minder hard aankomen dan bij mensen met een laag inkomen. Ten tweede is in Noord-Amerika en Europa de afhankelijkheid van het rookgenot groter dan in de ontwikkelingslanden. Dat heeft te maken met het feit dat wij al heel veel decennia verleidelijke rookreclame over ons heen hebben gekregen. Reclame overigens in toenemende mate aan banden wordt gelegd. Dat is dan een niet-marktconforme aanpak van het roken, evenals bijvoorbeeld het rookverbod in openbare ruimten. Door deze maatregelen zien de rookgenotaanbieders hun omzet in de rijke landen teruglopen. Tel daar nog even bij dat ze af en toe gigantische schadeclaims aan hun broek krijgen van iemand die zich heeft ziekgezogen, en het is duidelijk dat sigarettenfabrikanten in de problemen raken. Maar daar hebben ze iets op gevonden: zowel de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) als de Wereldbank beschuldigen de tabaksindustrie ervan dat ze de verloren marktaandelen in het westen compenseren door kinderen in derdewereldlanden zo vroeg mogelijk aan het roken te krijgen. Overigens proberen ze ook in het westen de jongeren te lokken met nieuwe smaken. ('Tabaksindustrie wil kinderen trekken met nieuwe smaken', NRC Handelsblad 26 januari 1999).

Waarom bemoeien overheden zich eigenlijk met het roken, waarom is roken een zogenoemd bemoeigoed? Waarom heffen de overheid een accijns op rookwaar? In de eerste plaats is de tabaksaccijns natuurlijk een plezierige bron van ontvangsten voor de minister van Financiën. Maar ook omdat is aangetoond dat roken slecht is voor de gezondheid. Via het heffen van een accijns wil de overheid, die zich hier als een zorgzame vader (paternalistisch) opstelt, het roken beteugelen. Bovendien heeft het roken van de een ook negatieve gevolgen voor de ander, het heeft negatieve externe effecten. Zo is er de hinder voor niet-rokers en zijn er hoge maatschappelijke kosten van de ziekten die rokers treffen. Door het heffen van een accijns probeert de overheid (een deel van) deze maatschappelijke kosten door te berekenen naar de private gebruiker.

Overigens staat dit tabaksontmoedigingsbeleid ter discussie. Onderzoek van de Erasmusuniversiteit laat zien dat massaal stoppen met roken de gezondheidszorg op de lange duur kostbaarder maakt. Rokers lijden weliswaar aan meer ziekten dan niet-rokers, maar daar staat tegenover dat ze eerder doodgaan. ('Onderzoek van Erasmusuniversiteit: Niet-roken drijft medische kosten op', NRC Handelsblad 9 oktober 1997)

(RS)