Wel of geen recessie?

De vraag of er wel of geen recessie komt, een periode van krimp van de nationale productie, houdt de gemoederen op het ogenblik heftig bezig. De geleerden vallen over elkaar heen; de argeloze burger/consument/belegger weet niet meer wie hij geloven moet en wat hij mag verwachten.

Dat er van paniek sprake is op de financiële markten in wereld, zal niemand willen ontkennen. Deze begon in juli 1997 in Thailand met een devaluatie van de nationale munt, de baht; Indonesië raakte in zeer ernstige problemen; Japan, zelf in een recessie verzeild geraakt en behept met een voos bankstelsel, was niet bij machte Azië uit het slop te trekken: de Aziatische crisis was een feit. Vervolgens kregen we het faillissement van de Russische economie, dat -gezien de relatief geringe omvang van de Russische economie - een onevenredig grote bijdrage aan de paniek leverde.

In Latijns Amerika, met name in Brazilië, stijgt de spanning..

Toch konden we tot half september volhouden dat er weliswaar financiële paniek heerst, maar dat de economieën van de Verenigde Staten en West-Europa - samen toch zo'n zeventig procent van de wereldeconomie - fundamenteel gezond zijn. We hielden ons vooral bezig met de vraag hoe het kan dat een economie op volle toeren draait en dat er toch geen inflatie optreedt. Het klassiek patroon is immers dat een groeiende economie op een gegeven moment zijn capaciteitsgrens bereikt, dat er knelpunten ontstaan, waardoor het prijzenfront in beweging komt. Maar inmiddels werd er gesproken over de 'New economics': de capaciteit wordt door invoering van nieuwe technieken voldoende uitgebreid om aan de stijgende vraag tegemoet te kunnen komen. (zie: 'Groei zonder inflatie', Economie voor jou, NRCH website 10 mei 1997). Bovendien zorgde de verscherpte mondiale concurrentie ervoor dat ondernemers weinig gelegenheid kregen hun verkoopprijzen te verhogen. De crisis in Azië werd aanvankelijk gezien als een welkome rem op de eventueel toch opdoemende overbestedingsinflatie in de VS en Europa: door het wegvallen van een deel van de vraag uit Azië aan de ene kant en de toevloed van goedkopere grondstoffen en eindproducten uit Azië aan de andere kant.

Met het verstrijken van de tijd werd men bezorgd over een eventueel overslaan van de financiële paniek naar de reële economie, de economie van consumeren, produceren, investeren, inkomen en werkgelegenheid. In 1987 hebben we een scherpe koersval op de effectenbeurzen meegemaakt, waar de reële economie zich uiteindelijk weinig van heeft aangetrokken. Dit wordt onder andere toegeschreven aan het feit dat 'beleggen' toen nog een elitesport was; de beleggers waren professionals of ervaren particulieren. Vandaag de dag is dat anders; een derde van de gezinnen belegt zelf en veel van die beleggers doen het nog niet zo lang. Zij hebben kunnen genieten van een formidabele koersstijging de laatste jaren tot het hoogtepunt in juli van dit jaar waarbij de AEX-index rond de 1300 stond. Algemeen wordt aangenomen dat deze vermogensstijging (plus de waardestijging van veel huizen) een positief effect heeft gehad op de kooplust van veel consumenten. Je voelt je prettig, je hebt een onbelaste hoeveelheid koopkracht in de schoot geworpen gekregen: een extra vakantie, de keuken verbouwen een mooiere auto, het kan allemaal. (zie: 'Beurspaniek', Economie voor jou, NRCH website 31 augustus 1998).

Het kelderen van de effectenbeurs levert de ervaren belegger voorlopig alleen een verlies op papier op. Hij weet dat wat omlaag gaat ook weer een keer zal stijgen. Maar veel nieuwe beleggers raken eerder in paniek en realiseren hun boekverlies door te verkopen 'om erger te voorkomen'. Daarmee dragen ze bij aan de daling van de koersen. Bovendien heeft hun 'winstgevoel' een deuk opgelopen, waardoor ze hun aankopen verminderen. Voeg daarbij wegvallende exportmarkten en een overheid die weinig ruimte heeft voor extra uitgaven: het recept voor een vertraging van het groeitempo ligt klaar. Daarbij helpen sommige krantenberichten een handje mee om de versomberende stemming te voeden. Bijvoorbeeld het artikel van de Secretaris Generaal van Economische Zaken Sweder van Wijnbergen 'Economische groei kan tegenvallen', (NRC Handelsblad 7 september 1998). En verder 'Robeco-topman voorziet recessie, Consument raakt optimisme kwijt' (NRC Handelsblad 23 september 1998) en 'IMF ziet dit jaar groei wereldeconomie halveren' (NRC Handelsblad 30 september 1998) plus de diverse winstwaarschuwingen van onder andere Koninklijke Olie, Philips en Hoogovens. (zie: 'IMF bederft stemming op beurzen' NRC Handelsblad 1 oktober 1998).

Tegenover het negatieve nieuws staan positieve geluiden: Wim Duisenberg, president van de Europese Centrale Bank, zegt dat er geen recessie komt. Maar sommigen zijn bang dat hij als ECB-baas niet anders kan/mag zeggen. Eduard Bomhoff ('Crisis?', NRC Handelsblad 26 september 1998) deelt het doemscenario van Jaap van Duijn (Tussen nu en het jaar 2000 zal de economische groei 'dicht in de buurt' van nul komen.') in het geheel niet. Van Duijn is van mening dat Bomhoff een karikatuur maakt van zijn uitspraken en legt het allemaal nog eens netjes uit in 'De wereld moet weer in haar jasje groeien', NRC Handelsblad 1 oktober 1998. Volgens Robeco-topman en conjunctuurdeskundige bij uitstek Van Duijn is er in de hoogconjunctuur sprake van overinvestering in productiecapaciteit. Dit teveel moet nu worden afgebouwd.

Het Centraal Planbureau (CPB) schrijft in de Macro-Economische Verkenning(MEV) 1999 dat het effect van een vertrouwenscrisis op de investeringen niet op voorhand valt in te schatten. Het vermogenseffect op de consumptie is beter te berekenen: door een koerscorrectie met 20% in alle grote industrielanden zou het BBP na twee jaar met 0,5 procentpunt verlagen. Dat is geen schokkend cijfer. Ook onze regering reageert kalm: er is van een groeivertraging sprake, maar zeker niet van een recessie. En we moeten vooral geen paniekgedrag vertonen, want dan roepen we de neergang over onszelf af.

Intussen verraste de financiële paniekgolf ons vrijdag jl opnieuw: 'Vertrouwenscrisis teistert beurzen', (NRC Handelsblad 2 oktober 1998). De dag daarop geeft 'Noodfonds van 150 miljard tegen crisis', (NRC Handelsblad 3 oktober 1998) weer enige hoop dat de monetaire autoriteiten een zodanige hoeveelheid liquiditeiten in de wereldeconomie zullen pompen dat van een recessie of depressie geen sprake hoeft te zijn.

(RS)