Roebel devaluatie

'Toch nog onverwacht', staat er soms boven een overlijdensbericht. En zo is het ook met de devaluatie van de Russische roebel. Er was onlangs nog in samenspraak met het IMF een reddingsplan opgesteld om het vertrouwen van de financiële markten te herwinnen ('IMF stemt in met Russisch reddingsplan', NRC Handelsblad 30 mei 1998). Vervolgens was er met het IMF overeenstemming bereikt over de betaling van de laatste termijn van een bestaand krediet en over een nieuwe lening ('Rusland krijgt toch IMF-lening', NRC Handelsblad 26 juni 1998). Er waren geruchten over een mogelijke devaluatie van de roebel op gang gekomen, maar die werd resoluut van de hand gewezen. En dan toch op maandag 17 augustus het bericht 'Roebel met 50 pct in waarde omlaag', (NRC Handelsblad 17 augustus 1998). In de officiële berichtgeving vermijden de Russen het woord devaluatie zorgvuldig. Devalueren van de munt is voor een land en zijn regering altijd een pijnlijke zaak. Toegeven van falen betekent gezichtsverlies. Maar soms is er geen andere uitweg. In dit geval is de devaluatie des te pijnlijker, omdat hij in één klap het enige stukje beleid dat een beetje gelukt was - het stabiliseren van de wisselkoers en het beteugelen van de inflatie - onderuit schopt. Een lagere wisselkoers betekent immers dat je meer eigen valuta moet betalen voor een eenheid vreemd geld, dus alle import wordt duurder.

Tot dusver had de Russische centrale bank de roebel vastgepind op 6,6 roebel per USD. Deze 'peg' is nu losgelaten. De Bank heeft de bandbreedte van de roebel verruimd en zal deze pas weer steunen als er meer dan 9,5 dollar voor een roebel moet worden betaald. Op de officiele markt zakte de roebel direct naar een koers van 7,1 roebel per dollar, op de zwarte markt naar 9,5. Tegelijkertijd is de afbetaling van Russische schulden aan het buitenland met 90 dagen opgeschort en de betaling van rente over die schulden gestopt.

In veel gevallen kan een devaluatie, hoe pijnlijk ook, toch een eerste stap op weg zijn naar genezing. Bijvoorbeeld doordat de exportproducten van het land goedkoper worden. Maar er zit helaas niemand te wachten op de vaak inferieure Russische spullen. Nee, het enige positieve dat over deze devaluatie gezegd kan worden is dat hij de centrale bank in staat stelt de extreem hoge rente - die tot 150% was opgevoerd - weer kan laten zakken. Deze hoge rente had immers de bedoeling de vraag naar roebels te vergroten: omdat de financiële markten de roebel al een tijd niet vertrouwden, moest een hoge rente worden geboden tegenover het grote valutarisico. Maar daar zat ook een enorm nadeel aan. Een hoge rente remt de bestedingen van consumenten en investeerders af en brengt dus de binnenlandse economie dieper in de put. Verlaging ervan kan de besteders wat meer lucht geven.

Maar de opschorting van de aflossing en de rentebetaling over de staatsschuld levert weer een nieuw gevaar op. Rusland heeft een ziek bankwezen. De ongeveer 1600 banken hebben als activa op hun balans overwegend Rusische staatsschuld staan. Als de Staat een dubieuze debiteur blijkt te zijn, zitten de banken flink in de knoei. Ze krijgen niet alleen solvabiliteits- maar ook liquiditeitsproblemen en kunnen dus niet meer aan hun verplichtingen voldoen. Er zullen er dus heel wat failliet gaan. Wat op zichzelf niet zo erg zou zijn, omdat deze banken zich in veel gevallen niet bezig houden met bankieren zoals wij dat gewoon vinden: het aantrekken van deposito's van het publiek en het op basis daarvan verlenen van kredieten aan bedrijven. Ze zijn in handen van wat de 'tycoons', de 'olicharchen' worden genoemd en zijn voornamelijk bezig met valuta- en beursspeculatie voor eigen rekening.. De Russische burger houdt zijn tegoeden aan bij de Sberbank, de rijksspaarbank, en die zou maar over 25% slechte leningen als activa beschikken. Al is het onduidelijk waaruit de rest van zijn activa bestaat.

Na veel jaren van kommer en kwel blijkt er van de economische hervormingen bitter weinig terecht te komen. Een greep uit de problemen waarmee het land kampt:

• overheid en ook bedrijven hebben geen geld om salarissen en pensioenen te betalen, waardoor veel in natura wordt betaald;
• een overheid die er niet in slaagt de nodige belastingen binnen te halen omdat er veel in natura gehandeld wordt en omdat schatrijke criminelen weigeren te betalen;
• een zorgwekkend lage levensstandaard, slechte gezondheidszorg, corruptie alom, grote criminaliteit, overvolle gevangenissen, vervuiling en lage levensverwaching;
• een diepgeworteld wantrouwen van het publiek tegenover de overheid, waardoor Russen hun spaargeld bij voorkeur aanhouden in contante dollars (naar schatting 60 miljard).
• veel van de geprivatiseerde ondernemingen zijn in handen gekomen van de al genoemde 'tycoons' die hun economische en politieke macht misbruiken;
• het al genoemde falende bankwezen en ook voor het overige een gebrek aan instituties om de gelden die het IMF ter beschikking stelt te brengen op de plekken waar het echt nodig is.

Terecht bestaat de vrees dat het falen van het economisch-financieel beleid en het mislukken van de IMF-reddingsmaatregelen de weg opent naar nog grotere politieke instabiliteit. Als de bevolking 'de markt' en 'de democratie' als de hoofdschuldigen van deze puinhoop aanwijzen, staan er altijd wel autoritair-nationalistische of communistische krachten klaar om daar een 'oplossing' voor te bieden.

(RS)

Zie ook:

'IMF-topman Camdessus voert spoedoverleg op Krim' (NRC Handelsblad 27 augustus 1998)

'Russische roebel volledig ingestort' (NRC Handelsblad 26 augustus 1998)

'Devaluatie wekt 'enig begrip' IMF' (NRC Handelsblad 18 augustus 1998)

'Rusland saneert staatsschuld' (NRC Handelsblad, 19 augustus 1998)