Yen-politiek is spil in nieuwe financiële crisis

Door onze redacteur MAARTEN SCHINKEL
De Russische financiële markten staan op instorten en in Azië dreigt een tweede crisis. Japan is tegen wil en dank een van de hoofdrolspelers.

AMSTERDAM, 28 MEI. De Amerikaanse minister van Financiën Robert Rubin had er desgevraagd altijd wel een omfloerste formulering voor: ja, de Verenigde Staten streven naar een sterke dollar; nee, de Verenigde Staten staan geen daling van de Japanse yen toe.

Vorige week, na de jongste bijeenkomst van acht grootste industrielanden in Birmingham, bleek de boodschap gehalveerd. De sterke dollar was er nog, maar rond de yen bleef het stil. Langzamerhand is het tot de Amerikanen doorgedrongen dat de eis dat Japan zichzelf uit zijn recessie moet trekken door de binnenlandse vraag te stimuleren in plaats van zich uit de problemen te exporteren, niet langer reëel is.

De Japanse stagnatie vraagt om een paardenmiddel, en een depreciatie van de yen maakt daar integraal deel van uit. Een officieel disconto van de Bank van Japan van 0,5 procent heeft tot nu toe niets gedaan om de kredietverlening weer van de grond te krijgen in de Japanse economie, die er al zeven jaar nauwelijks in slaagt om te groeien. De tienjaars-rente is inmiddels gedaald tot onder de 1,3 procent. Een lawine van stimuleringspakketten van de Japanse regering heeft haar effect goeddeels gemist, en Japanners gaven vanmorgen in een opiniepeiling aan dat zij een belastingverlaging zeker niet zullen gebruiken om hun uitgaven te verhogen. Vanmorgen bleek uit een nieuwe stroom van gegevens dat de economie van Japan verder wegzakt in een spiraal van stagnatie en deflatie.

De krachten tegen de Japanse yen bundelen zich al langere tijd: Japanners brengen geld overzee om iets meer rendement op beleggingen te halen dan de minimale rentes thuis. De lage rente zelf, in vergelijking met 5,5 procent op dollars, werkt tegen de yen, evenals de moeilijke economische vooruitzichten. De komst van de euro als internationale reservemunt zal de yen als internationaal betaalmiddel verder marginaliseren.

Een verdere renteverlaging in Japan is vrijwel onmogelijk, en stuit op politieke weerstand: pensioenfondsen en levensverzekeraars dreigen met de huidige rentestand al niet meer aan hun toekomstige verplichtingen te kunnen voldoen. En zo rest de Bank van Japan nu vrijwel geen ander middel meer om de economie op te starten dan het pompen van vers geld in de economie, vooral door middel van het opkopen van schuldpapier. De inflatie die moet volgen uit de stroom van verse yens moet de economie nieuw leven inblazen.

De druk op de wisselkoers van de yen is dus formidabel, maar de munt mocht lange tijd niet omlaag teneinde de Amerikaans-Japanse verhoudingen niet te verstoren. Nog steeds is de handel beducht voor interventies door de Bank van Japan, zodat de munt slechts langzaam daalt tegenover de dollar. Deze week bereikte de munt schoorvoetend met meer dan 137 yen per dollar het diepste punt van de laatste zeven jaar.

De economische opleving waar Japan en de VS nu met een lagere yen op hopen, heeft een hoger doel: juist een economisch sterk Japan is in staat om de Aziatische crisislanden de exportmarkt te bieden die zij nodig hebben om er bovenop te komen. Voorspellingen in de markt gaan uit van een yen-koers die kan uitkomen op 150 yen per dollar, en er zijn ramingen van 200 yen.

De yen-daling heeft echter een belangrijke keerzijde. De Japanse export wordt concurrerender binnen Azië en op Westerse markten waar Japan een rechtsreekse concurrent is van zijn Aziatische buurlanden. In Zuid-Korea komt een yen-daling hard aan: het Koreaanse exportpakket (auto's, elektronica, zware industrie en chemie) is steeds meer op dat van Japan gaan lijken. Dat geldt met name ook voor Taiwan, Hongkong en de Chinese kustprovincies.

Hongkong en China hebben temidden van de financiële storm die over Azië raasde als enige hun valuta's niet laten devalueren. Een dalende yen kan hun exportsector nu te veel worden. De yen-daling en het risico dat ook de Hongkong-dollar en de Chinese yuan in waarde worden verlaagd, drukken op dit moment zwaar op de munten en aandelenmarkten in Azië. De beurskoersen zijn, na een opleving in de eerste vier maanden van dit jaar, weer fors gedaald naar het niveau van januari. Korea zit daar, na twee forse koersdalingen met zes procent deze week, zelfs al weer onder. De consequenties van een zwakke yen, en lokale politieke crises als gevolg van de financiële en economische crises, kunnen zorgen voor een tweede Azië-golf.

De schokgolf van de eerste Azi-e-golf werd eind vorig jaar in alle 'opkomende markten' gevoeld. Tot tweemaal toe verdedigde de Russische centrale bank toen de roebel met hoge rentes. Rusland kampt ook nu met de herhaling van de algemene vertrouwenscrisis op de financiële markten, en de centrale bank verhoogde gisteren zijn rente tot een verstikkende 150 procent om de roebel voor een val te behoeden. De lage olieprijs, mede veroorzaakt door vraaguitval in Azië, en de haperende belastinginkomsten waren al een tijdbom onder de Russische staatsfinanciën. Gisteren benam de mislukking van de openbare verkoop van het staatsoliebedrijf Rosneft, waarvoor zich geen enkele koper meldde, de Russische regering ook nog het zicht op 2,1 miljard dollar aan inkomsten. De centrale bank had vorige week na steunaankopen van roebels nog 15,5 miljard dollar aan deviezenreserves over, tien miljard minder dan een jaar geleden. Hoewel er geen gegevens bekend zijn, moeten de reserves in de afgelopen week verder zijn geslonken.

Elke crisis heeft zo zijn lokale redenen, maar het is het probleem-Japan dat centraal staat. Japan kan kan alleen als trekpaard dienen als een lagere yen wordt toegestaan. Maar daalt die munt te ver of te onstuimig, dan wordt de vertrouwenscrisis in de opkomende markten alleen maar groter. Aan Tokio en Washington de taak om een 'managed decline' van de yen zonder brokken te laten verlopen.