CS VRIJDAG
Eerder verschenen
columns

JL HELDRING
HJAHOFLAND
ROEL JANSSEN
ELSBETH ETTY
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
PAUL DE LEEUW
LEO PRICK

Zoet zoeter zoetst

door Bianca Stigter
Op het platteland zijn ze niet sentimenteel. Ze weten daar nog dat biefstuk eens doorbloed boven gras bewoog. Ze weten ook dat als mensen geen vlees meer eten, veel dieren van het land zullen verdwijnen.

Weg Ruysdael, weg Potter. Laatst zag ik een lammetje met een ander lammetje aan; het droeg de vacht van een overleden soortgenoot als een jasje; de pootjes waren onder zijn buik met touwtjes aan elkaar geknoopt. Het is een beeld van suiker op suiker, van zoet met zoet. Een schaap in schaapskleren. Het is een beeld dat eenvoudig uitgelegd kan worden. Het lammetje zal zijn moeder wel verloren hebben en moest nu worden gezoogd door een schaap dat haar eigen kind verloren had. Van dit kind kreeg het lam het vachtje aan. Soms wordt bij schaap en lam ook nog een hond gezet. De dreiging van buiten doet de moeder sneller het vreemde lam als eigen aanvaarden.

Op een boerderij heeft zo'n verhaal geen moraal. De boer maakt alleen gebruik van een paar instincten. In de bioscoop wel. Daar manipuleert de Deense regisseur Lars von Trier dezer dagen het publiek van Dancer in the dark, de film waarmee hij in mei de Gouden Palm won op het filmfestival van Cannes. Von Trier doet dat nog voortreffelijker dan in Breaking the Waves, die in 1996 veel mensen aan het huilen bracht. In Breaking the Waves offerde een vrouw zich op voor haar geliefde door zich te laten verkrachten. In Dancer in the Dark offert een vrouw zich op voor haar zoon door zich ter dood te laten veroordelen. Op weg naar de galg zingt ze These are a few of my favorite things uit The Sound of Music en zo teder, zo licht, zo gruwelijk vederlicht zijn leven en dood nog nooit met elkaar verbonden. Maar mijn tranen kwamen al veel eerder, na een minuut of tien, en ze bleven tot na het einde komen.

Je zou kunnen zeggen dat er vooruitgang in Von Triers kunst zit omdat het verhaal van Breaking the Waves nog enigszins geloofwaardig was. Dancer in the Dark is dat niet, daarvoor zitten er in de plot van dit heiligenleven te veel onwaarschijnlijkheden en te veel gaten. De regisseur wil helemaal niet meer dat we hem op zijn woorden geloven of dat we zijn heldin op haar daden beoordelen. Von Trier wil alleen nog maar dat zijn kijkers voelen. Zoet, zoeter, zoetst drijft hij de instincten op. Soms stuurt hij een hond op ze af. Von Trier is niet sentimenteel; hij speelt met de sentimenten van de kijker en dringt ze toch een moraal op. Want wie is het die in het donker wordt beweend en bewonderd? Een vrouw die niet mans genoeg is om haar eigen dood te voorkomen. Lars von Trier dwingt zijn vee tot het bewonderen van domheid en het verwarren van lijden met martelaarschap. De regisseur speelt nog steeds voor God, voor een verschrikkelijke god die van offers houdt. Voor een herder die zijn schaapjes niet wil laten gaan.

(Uit Cultureel Supplement van 27 oktober 2000 )