KAREL KNIP
Eerder verschenen
columns

JL HELDRING
HJAHOFLAND
ROEL JANSSEN
CS VRIJDAG
ELSBETH ETTY
YOUP VAN 'T HEK
PAUL DE LEEUW
LEO PRICK

KAREL KNIP

30 december 2000

Vuurzak

Karel Knip
'Op vrijdag 13 augustus 1999, tussen 10 en 11 uur 's avonds, zat ik op een camping bij de Ammersee in Beieren toen er een helder oranje-rood gloeiend voorwerp overkwam. Verscheidene mensen zagen het. Het maakte geen lawaai en het schijnsel was voldoende fel om het voorwerp nog te kunnen volgen toen het al achter de bomen was verdwenen.

Het was een heldere nacht en de hoeksnelheid van het voorwerp was ongeveer die van een satelliet in een lage baan.'Ongeveer zo beschreef een Britse lezer van New Scientist (18 sept. 1999) in de rubriek 'The Last Word' een ervaring die hij maar niet kwijt raakt. 'The Last Word' is een vraag-en-antwoord rubriek voor alledaagse waarnemingen en overpeinzingen die in mei 1994 begon en nog steeds loopt. De door anderen gesuggereerde oplossingen zochten de verklaring in een vuurbol, een reclame-luchtschip en een reuzenvuurvlieg, want humor wordt niet geschuwd.

Er kwam ook een brief uit New South Wales. In Australië, schreef een New South Welshman, zijn dergelijk verschijnselen heel algemeen en keer op keer blijkt het te gaan om een vliegende vuilniszak, een zak die als heteluchtballon wordt gebruikt. Scholieren en studenten hebben daar liefhebberij in. Zij monteren een dunne ijzerdraad in de opening van de zak, vullen hem met de hete lucht van een elektrische haardroger en houden de hete lucht warm met een brandende kaars. De warme inhoud geeft de zak net voldoende drijfvermogen om de kaars mee de lucht in te trekken.

Vliegende vuilniszakken met een kaars eronder: dat schreeuwde om reproductie. Zou het niet leuk zijn om in de oudejaarsnacht een stroom van zulke zakken vanaf het dak de koude vrieslucht in te sturen? Onbemande Montgolfières dwars door het spervuur van vuurpijlen, ijsfonteinen, kogelbommen en flower beds die de vrome vaderlanders, zo vréselijk geschrokken van 'Enschede' maar toch niet bang meer, weer bij duizenden zullen afsteken? Snel aan de slag. Albert Heijn heeft twee soorten vuilniszak, helaas alleen in de tinten grijs. De lichtste zakken, met afmetingen van 60 bij 70 centimeter, wegen per stuk 30 gram. Het AW-labo bezit geen elektrische haardroger of verfafbrander, maar een spiritusbrander nam de functie over. Met wat Tesa-tape en stevig ijzerdraad werd in de zakopening een hoepel geplakt die in het centrum een oogje kreeg waar een kaars in paste. Dat was alles. Maar nog voor de kaars was aangebracht werd duidelijk dat het een uitzichtloze onderneming was: er ging niets omhoog. Zelfs nadat draad en tape weer waren verwijderd ontwikkelde de zak boven de brander onvoldoende lift om zich op eigen kracht van het verslindend vuur te verwijderen. Pas toen het labo op derde kerstdag tot ongeveer 12 graden was afgekoeld deed zich een aarzelend zweven voor nadat de zak boven het vuur zozeer was opgestookt dat de zakranden begonnen te branden. (Past dus op, kinderen, herhaal de proef niet naast de dorre kerstboom.) Hoe warm het toen daarbinnen was is onbekend. De elektronische thermometer staakte de uitlezing bij 70 graden.

De inhoud van de opgeblazen zak wordt geschat op 65 liter en het gewicht (formeel: de massa) was, zoals gezegd, 30 gram. De wet van Archimedes, die ook boven water geldt, stelt dat het gewicht van de zak en de warme lucht daarin in de zweefsituatie precies wordt gecompenseerd door het gewicht van de koude lucht die hij verdringt. Uit een recht-voor-zijn- raapberekening (lucht = stikstof met molecuulgewicht 28 en stikstof volgt de ideale gaswet) blijkt dat de toestand van gelukzalig zweven pas bereikt wordt bij een zaktemperatuur van zo'n 190 graden Celsius. Of een zo hoge temperatuur boven een spiritusbrander haalbaar is valt nog te bezien. De voorlopige conclusie is dat New South Wales maar wat kletste. De gewone vuilniszak is niet geschikt als Montgolfière, er is een veel dunnere zak nodig met een veel gunstiger volume/oppervlak verhouding, een grotere zak dus. Dan nog is het de vraag of die een kaars kan tillen.

De vraag? Toch niet, met wat voor de hand liggende zoektermen (bag + candle + balloon + hot-air) wijst de zoekmachine de weg naar een overvloed van internet-artikelen boordevol positieve ervaringen. In het buitenland is het bouwen van 'candle powered balloons' een grote rage. Inhoudelijk zijn de artikelen een bevestiging van wat hier net is gezegd: de AH-vuilniszak is te dik en te klein. Flinterdunne, grote zakken van het soort waarin de stomerij de schone kleren teruggeeft doen het wel goed, op voorwaarde dat de onderzijde, zoals bij de klassieke Montgolfières, enigszins is dichtgebonden. Dan nog mogen de kaarsjes niet veel groter zijn dan verjaardagstaartkaarsjes. Wie niet van knutselen houdt kan alles ook kant-en-klaar in huis halen, bij voorbeeld via www.ifo.co.uk.

Minder mooi dan hier boven werd gesuggereerd valt er te rekenen aan de zogenoemde 'Belgische raket' die men wel eens op ziet stijgen van een café- of terrastafel als het gesprek daaromheen in het slop is geraakt. Voor dit heteluchtvoorwerp is niet meer nodig dan een onaangebroken theezakje en een aansteker. De 'beziger' heeft niets anders te doen dan het label, het touwtje en het nietje te verwijderen en het zakje leeg te schudden. Dan vouwt hij het open (de meeste zakjes zijn dubbelgeslagen) en geeft het zijn oorspronkelijke cilindervorm terug. Hij plaatst het rechtovereind op de tafel, zoals een V2 op zijn lanceerschotel, en steekt de bovenkant aan. Eerst denkt hij dat de proef mislukt, en dan weer niet.

Wie het grote geluk had voor de afgekondigde nationale recall bij Etos of een andere outlet theelichtjes van het merk 'Sunny Delight' te kopen kan nog ander vuurwerk verwachten. Al driemaal is er de afgelopen tien jaar in de AW-rubriek melding gemaakt van het bestaan van theelichtjes (waxinelichtjes) die in een zeker stadium van het opbranden onverwachts een steekvlam produceren. Nu zijn ze er weer. De importeur zit in zak en as en de bijgesprongen keuringsdienst van waren met de handen in het haar, want nog steeds heeft het onbedoelde vuur zich niet vertoond boven de lichtjes in het laboratorium. Wat het veroorzaakt is een mysterie.

Karel Knip