HJA HOFLAND
Eerder verschenen
columns

DE DRAAD
JL HELDRING
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN
CS VRIJDAG

1 september 1999

De Europese Saddam

Iedere oorlog laat een chaos achter, dat is normaal. Vluchtelingen keren terug, er worden nog wat rekeningen vereffend en terwijl dit gebeurt, worden de overwinnaars het in grote trekken eens over de wederopbouw, terwijl de verliezers zich aan de verdoving van hun nederlaag proberen te ontworstelen. Met enig optimisme vallen de moeilijkheden in en om Kosovo nog wel te zien als de eerste pijnlijke fase van de wederopbouw. Net als in Bosnië proberen de ex-belligerenten hun zware wapens te verstoppen en wordt er achter de rug van de vredesmacht nagezuiverd. Evenmin als in Bosnië verlangen de betrokkenen in Kosovo naar het herstel van een 'multi- etnische samenleving'. De oorlog in Bosnië is vier jaar geleden afgelopen; de vredesmachten hebben zich er semi-permanent gevestigd en de grote oorlogsmisdadigers zijn niet gevangen. Met de wederopbouw gaat het evenmin voorspoedig.

Moet het Westen er rekening mee houden dat er nog eens vijf jaar voor Kosovo bijkomen? Hebben we daarvoor het geduld, hebben we er t.z.t. nog het geld voor over? Al vredestichtend heeft de NAVO het gebied onder curatele verder uitgebreid. Een andere keuze was er op den duur niet meer, en behalve voor de historici heeft het voor niemand zin, er nog over te twisten. De vraag van na de oorlog is, hoe lang de bereidheid tot de verantwoordelijkheid met bijbehorende kosten zal duren. Op het ogenblik kan het Westen het zich veroorloven. Bosnië is van de actuele agenda verdwenen, met Kosovo en het 'smeulende kruitvat' Servië gaat het dezelfde kant op, en verder rekenen we op de tijd die de wonden heelt.

Het grote probleem is dat de NAVO in Kosovo wel heeft gewonnen, maar de vijand niet verslagen. De grote demonstratie in Belgrado op 17 augustus heeft wel 100.000 mensen op de been gebracht maar verder alleen aangetoond dat de oppositie verdeeld is, en de Europese solidariteit met de krachten tegen Milosevic nihil. Naar wie zou de solidariteit trouwens uitgaan? Naar Zoran Djindjic, leider van de Democratische partij, die beschreven wordt als een 'eigenaardig mengsel van pragmatisme en hysterie, waarbij men maar moet afwachten wat wanneer de overhand zal krijgen?' Naar Vuk Draskovic, bekend als opportunist? Solidair met de Servische orthodoxe kerk die geen banden van betekenis met het Westen heeft? Voor een westers intellectueel, anders nog weleens bereid tot een protest, zijn er redenen genoeg om zich afzijdig te houden. Onder het regime van Milosevic blijft Servië geïsoleerd in alle opzichten, politiek, economisch en zoals het heet, 'moreel'. Intussen ontwaakt Milosevic zelf niet uit de verdoving van een nederlaag; hij reorganiseert zijn macht.

Dit zou weleens het nieuwe grote Europese vraagstuk in wording kunnen zijn. De bombardementen van de NAVO hebben belangrijke delen van de Servische industrie en infrastructuur verwoest. Het land was er voor de oorlog al treurig aan toe. De gemiddelde schatting is dat door de luchtoorlog de productie nog eens met 40 tot 50 procent is teruggelopen. Over de werkloosheid en alle gevolgen kan iedereen zich zijn eigen voorstellingen maken. Servië is tot de ruïne van een staat geworden. Dat is niet alleen voor de Serviërs een probleem. Economen, politici en militairen van alle omliggende landen, dat zijn er acht, wijzen bij iedere gelegenheid op het gevaar voor de veiligheid in de regio. Zoals het nu met Servië onder Milosevic gaat, wordt het als een Irak onder Saddam. Milosevic, de ongrijpbare, een Saddam in Europa?

In Der Spiegel van vorige week staat een vraaggesprek met de ex- chef van de Joegoslavische generale staf, generaal Momcilo Perisic, vorig jaar door Milosevic afgezet en nu hoofd van een beweging 'Voor een democratisch Servië'. Hij heeft interessante dingen over de voorgeschiedenis van de oorlog te zeggen, maar ook dat is voor de historici. Het gaat om het nieuwe 'zwarte scenario' voor de komende winter dat nu contouren begint te krijgen. Wat gaan de miljoenen doen, in hun half verwoeste land, met een verdeelde oppositie tegen de gewapende dictatuur? Is er een kans dat het tot een burgeroorlog zal komen? Moeten we dan rekening houden met een nieuwe interventie van de NAVO? Dat weet de ex-generaal natuurlijk ook niet. Maar, antwoordt hij, "als Milosevic aan de macht blijft, dreigt hier de chaos. Dan sluit ik niet uit dat de internationale gemeenschap weer gaat ingrijpen. En dan hebben we daarmee een ernstiger toestand dan in Kosovo. Maar onze beweging zal ervoor zorgen dat het zover niet zal komen." Dat helpen we de generaal wensen.

Gesteld dat hij zich vergist, wat dan? Milosevic blijft aan de macht, hartverscheurende berichten bereiken de omliggende landen en de rest. Servië heeft niet als Irak, olie die het kan ruilen voor brood en medicijnen. Moet er na de humanitaire oorlog een humanitaire Europese actie op touw worden gezet, tot het volk zelf zijn zaken met de dictator heeft geregeld? Of er breekt toch een burgeroorlog uit. Blijft de NAVO dan afzijdig? Dat is waarschijnlijker dan opnieuw ingrijpen, om drie redenen: de ervaringen tijdens de afgelopen oorlog zijn, behalve het eindresultaat, de verdrijving van de Servische troepen, slecht. In een burgeroorlog zal het moeilijker zijn, met bombardementen van grote hoogte de beslissing te forceren. En omdat de Amerikaanse verkiezingscampagne al op gang is, zijn de grondtroepen nog verder weg dan ze de vorige keer al waren. En ls de burgeroorlog door Milosevic zou worden gewonnen? Helemaal denkbeeldig is het niet. Dan is de puinhoop in de Balkan nog groter en Europa heeft zijn eigen Saddam. Tenzij nog bijtijds iemand de door Washington uitgeloofde vijf miljoen dollar verdient door de dictator onschadelijk te maken. Het Westen uiteindelijk uit de brand geholpen door een humanitaire sluipmoordenaar, dat is ook een optie - als tirannenmoord, trouwens een oud kerkelijk leerstuk.

H.J.A. Hofland