HJA HOFLAND
Eerder verschenen
columns

DE DRAAD
JL HELDRING
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN
CS VRIJDAG

9 juni 1999

Knuffels en bommen

Het is bijna bewezen. De techniek maakt het nu mogelijk een oorlog te winnen zonder dat iemand op de grond hoeft te sneuvelen. En in de lucht is een technisch mankement gevaarlijker dan het afweergeschut van de vijand, waaruit we leren dat het nog beter kan. John Keegan, militair historicus die voorspeld had dat het zonder grondtroepen niet zou gaan, heeft in het openbaar zijn vergissing beleden. Hij is niet de enige die zich vergist heeft. Tony Judt, landgenoot en ook expert van reputatie, dacht er precies zo over. En laten we Tony Blair niet vergeten. Misschien beïnvloed door deze deskundigheid, en met de herinnering aan de Falklands, is hij er dichtbij geweest. Als hij zijn zin had gekregen waren de eerste compagnieën van de NAVO al aan het vechten. President Clinton en de Duitse Groenen van minister Joschka Fischer wilden niet. Daardoor zijn problemen vermeden.

Deze oorlog is een kleine verwezenlijking van Ronald Reagans Star Wars, de strategische conceptie van de eigen onkwetsbaarheid met de garantie dat de vijand wordt vernietigd. Er is ook mee voldaan aan de eerste eis die de Amerikaanse binnenlandse politiek stelt aan iedere partij en iedere president die in deze tijd nog oorlog wil voeren. De kiezers, en dus hun senatoren en afgevaardigden, willen er alleen aan als er niet wordt gesneuveld. De oorlog moet verkoopbaar blijven, niet alleen door zijn doel, ook door zijn methoden. De Golfoorlog is in zijn tweede fase nog op de ouderwetse manier gevoerd - op de grond - maar hij is ook de eerste die op deze moderne manier is verkocht: met dagelijkse demonstraties van de hightech, de persconferenties, en vrijwel zonder de verslagen van de ouderwetse oorlogscorrespondenten aan het front. Somalië was een stap terug. In Joegoslavië is wat we vroeger 'het front' noemden, verdwenen. Het Joegoslavisch experiment is dus in de krijgskunde een grote stap voorwaarts. De strategen en de wapenindustrie zullen er hun conclusies uit trekken. En John Keegan, die zulke prachtige beschrijvingen heeft gegeven van de Slag bij Azincourt en de Somme, valt het niet kwalijk te nemen dat hij zich heeft vergist.

Toen op 24 maart de eerste bommen waren gevallen, stond het al praktisch vast dat de NAVO niet kòn verliezen. De twee vragen daarna waren, hoe dat zou gebeuren en of dit ook zou betekenen dat de vijand zou verliezen. De manier waarop nu bijna is gewonnen, kennen we in grote trekken. Om nog een oorlog verder terug te gaan: in de tijd van Vietnam was in Washington een school die de zienswijze verdedigde dat Noord- Vietnam desnoods moest worden 'geasfalteerd'. In deze tijd van de hightech is dat met een groot deel van de Joegoslavische infrastructuur en industrie gedaan. Voortzetting heeft Milosevic niet willen aanvaarden.

Op het binnenlandse front van de NAVO dreigden de afgelopen maanden andere gevaren. Aan minister Fischer is het te danken dat de Duitse coalitie is gered (door zijn magistrale rede: "Wilt u Milosevic dan de Nobelprijs voor de vrede geven!"). De Italiaanse en Griekse regering hebben de eenheid binnen de NAVO boven de macht van hun eigen oppositie verkozen. En voortdurend wist Clinton de Amerikaanse kiezers de overtuiging te geven dat hij de grondtroepen op afstand kon houden. Zo werden de gevaren binnen het bondgenootschap bezworen.

De rol van Moskou is een ander hoofdstuk. Aan het begin was de Amerikaanse regering vast van plan de Russen niet in de onderneming te betrekken. Premier Primakov, op weg naar Washington, werd in het vliegtuig met het nieuws verrast en keerde terug. Twee maanden later speelt Tsjernomyrdin een sleutelrol in de onderhandelingen, zullen Russische soldaten deel uitmaken van de vredesmacht en is Moskou terug op de Balkan. Hoort dat tot de bedoelingen van de NAVO? Misschien is Tsjernomyrdin een goede kandidaat voor de volgende Nobelprijs, te delen met Martti Ahtisaari.

De NAVO heeft de oorlog bijna gewonnen. Heeft Milosevic daarmee ook verloren? Is zijn repertoire aan chicanes uitgeput? Niet waarschijnlijk. De behendigheden die hij in het laatste stadium van de onderhandelingen toepast, horen erbij. Daarmee laat hij weten dat hij nog altijd de baas is. Het antwoord van de NAVO blijft: meer bommen. Binnen een paar dagen is deze fase voorbij. Dan komt de vraag aan de orde hoe Milosevic van de nieuwe vrede gebruik zal maken. Voor hem is de vrede voortzetting van de oorlog met andere middelen. Welke politieke middelen heeft de NAVO na de bommen tot haar beschikking? Hoe ver reikt dan het uithoudingsvermogen van het Westen? Zijn in Belgrado nog krachten waarmee na het bombarderen valt samen te werken? Hoe is het met de oppositie die in de winter van 1996/'97 met vreedzame ketelmuziek dagen achterelkaar de straat op ging en toen door onze vrome wensen werd vergezeld? En zullen nu eindelijk de grondtroepen worden gevonden om Karadzic en zijn veldheer, Mladic van Srebrenica, te arresteren? Het zijn allemaal vragen die ten slotte in Washington moeten worden beantwoord. De laatste les van de oorlog is voor Europa dat het, staande voor de oplossing van een vraagstuk als dit, op zichzelf niets te betekenen heeft. Daaruit volgt dat het afhankelijk is geworden van de Amerikaanse opvattingen van oorlogvoering. Die worden weer bepaald door de vorderingen van de techniek en de stand van zaken in de Amerikaanse binnenlandse politiek. Een Monica Lewinsky betekent: geen oorlog, zelfs niet in de lucht. En als het tot de gewapende confrontatie komt, dan is het een eenzijdig- virtuele, ten behoeve van een nationaal belang, een humanitair doel, of beide, maar in ieder geval verkoopbaar. Klassieke wijsheid: de manier waarop de volken oorlog voeren tekent hun beschaving. Goed beschouwd zou deze oorlog dan een teken kunnen zijn dat we in een nieuwe fase van onze beschaving zijn aangeland. Humanitair met knuffels en tentenkampen; militair, eenzijdig-virtueel met bommen zonder sneuvelen. Een oor log, verkoopbaar op de vrije markt van de democratie der opiniecijfers. De grote fout van Milosevic is dat hij dit niet op tijd heeft begrepen.

H.J.A. Hofland