HJA HOFLAND
Eerder verschenen
columns

DE DRAAD
JL HELDRING
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN
CS VRIJDAG

2 juni 1999

Techniek van de arrestatie

Toen in 1994 het Joegoslavië-tribunaal zijn werk begon, was er geen gebrek aan sceptische commentaren. Aan de oorlog in Bosnië leek nooit een eind te zullen komen. De regeringen van het Westen waren het erover eens: geen interventie, want daarvoor was op zijn minst een leger van 100.000 man nodig, en als zo'n strijdmacht eenmaal in actie zou komen, dreigde er een Europees Vietnam. Aan de goede bedoelingen van het tribunaal werd niet getwijfeld. Maar als het de grote mannen van de etnische zuiveringen zou gaan aanklagen, Radovan Karadzic en Ratko Mladic, met wie nog moest worden onderhandeld, zou het de politiek maar voor de voeten lopen. Het tribunaal moest zich dus tevreden stellen met een paar kleine visjes en voor de rest zou het er voor het mooi zitten. De eerste openbare aanklager, Richard Goldstone, heeft toen geantwoord dat in zijn opvatting het recht niets met de politiek te maken heeft. Het recht geldt, onafhankelijk van de vraag hoe de politici het voor hun doel willen gebruiken.

Na de aanklacht tegen Milosevic herhaalt de geschiedenis zich in groot formaat. Het conflict tussen recht en politiek is niet veranderd. Louise Arbour is een waardige opvolger van Richard Goldstone. Wie de opsomming van beschuldigingen leest, beseft dat het voor de aanklacht de hoogste tijd is. Toen in 1993 de Veiligheidsraad tot oprichting van het tribunaal besloot, was daarmee impliciet de zekerheid gegeven dat het de politici bij het zoeken naar een oplossing 'voor de voeten zou lopen'. Een duidelijk voorbeeld vormen de lotgevallen van Karadzic. Hij werd aangeklaagd, dus 'gezocht'. Arrestatieteams oefenden in de techniek van het arresteren. Iedereen wist waar de Bosnische staatsman woonde. Wie dat wilde, kon naar hem zwaaien. Hij werd niet gearresteerd omdat de politici bang waren voor de reactie van zijn Servische kameraden. Na Dayton bouwde hij een bestaan op in de zwarte handel.

Bij zijn afscheid, bijna drie jaar geleden, heeft Goldstone laten weten hoe hij over de toekomst van het tribunaal dacht. Het ontbreekt de politieke leiders van het Westen aan de wil om de belangrijkste verdachten, een paar dozijn, te laten arresteren. Ze willen hun soldaten niet in gevaar brengen. Vaak is Goldstone de vraag gesteld, een van de kernvragen van het Bosnische conflict, wat hij een moeder zou zeggen wier zoon bij een arrestatie was doodgeschoten. "Dat zou ik haar op dezelfde manier verklaren als wanneer hij bij de arrestatie van een seriemoordenaar in Amerika het leven had gelaten."

Het heeft geen zin ons af te vragen wat er gebeurd zou zijn als Karadzic en Mladic wel waren gearresteerd en berecht. Het aanklagen en arresteren van oorlogsmisdadigers in Joegoslavië heeft zijn eigen geschiedenis. Over de wenselijkheid om Milosevic naar Den Haag te brengen, is men het in het Westen wel eens. Het gaat over het wanneer en het hoe. Het feit van de aanklacht op zichzelf doet allerlei interessante theoretische overwegingen ontstaan. Kan er onderhandeld worden, een overeenkomst worden gesloten met een verdachte? In beginsel misschien, maar dan zoals de politie een overeenkomst sluit met iemand die een vliegtuig heeft gekaapt en de passagiers gegijzeld. Zo'n overeenkomst kan op allerlei manieren eindigen, van onvoorwaardelijke capitulatie tot het beschikbaar stellen van een vluchtauto en een miljoen dollar. Een paar jaar geleden liepen er geruchten dat Karadzic een aanbod was gedaan om, in ruil voor het staken van de vervolging, met de noorderzon te verdwijnen. Dat is geen oplossing voor Milosevic.

Onderhandelingen die eindigen volgens de voorstellen van de G8 laten de president/verdachte ongemoeid. Aanvaardt hij het vredesplan, stemt hij in met de aanwezigheid van NAVO-troepen in Kosovo en terugkeer van de vluchtelingen, waarna het Westen de bombardementen staakt, dan heeft hij kostbare tijd gewonnen. Er zal, in een sfeer van algemene opluchting, niet veel kans zijn, dat een luchtoorlog van dit type wordt hervat en de grondoorlog is definitief vermeden. Een 'bezetting' van Kosovo door een gemengde vredesmacht geeft hem op langere termijn alle ruimte voor het soort chicanes waaraan we al een jaar of acht gewend zijn. Het resultaat is, dat Europa zit opgescheept met een dictator en zijn eigen Saddam heeft, zoals Amerika zijn Castro en Nederland zijn Desi Bouterse. Hoe wordt Milosevic gearresteerd? Voor een oplossing Eichmann/Öcalan ontbreken de omstandigheden. Een kidnap, ongeveer zoals Mussolini na zijn arrestatie weer door Hitler werd bevrijd, zal niet veel steun krijgen. We weten nog hoe het met het bevrijdingscommando van de gegijzelden in Teheran is afgelopen. Zou hij na een revolutie in Belgrado door verbitterde Serviërs aan het Westen worden uitgeleverd? Op z'n best zullen ze hem zelf willen berechten. Maar - met de oppositie buiten gevecht gesteld - lijkt zo'n revolutie opzichzelf al een sprookje. De NAVO zal de president/verdachte van huis moeten halen. Er is nog nooit iemand vanuit de lucht gearresteerd.

In het Westen is de partij van de grondtroepen niet aan het eind van haar Latijn. Bob Dole, vier jaar geleden Republikeins kandidaat voor het presidentschap, wijst in een geharnast artikel in de Washington Post ieder compromis met Milosevic af. Met minder dan zijn totale capitulatie kan het niet.

Regelmatig verschijnen op de opiniepagina van de International Herald Tribune artikelen waarin de grondoorlog wordt aanbevolen. De Britse oorlogsdeskundige Lawrence Freedman heeft de optie van een bezetting aan de orde gesteld. In hun consequente redenering hebben denkers als Dole en Freedman gelijk. Arrestatie van Milosevic betekent de grondoorlog, oprukken naar Belgrado, en daar nog een poos blijven. En dan? Een soort demilosevicering, zoals er een denazificering is geweest? Een theorie van de collectieve schuld der Serviërs? Hoe ambitieuzer de politici, hoe verder ze zich van het doel verwijderen.

Richard Goldstone had gelijk; Louise Arbour heeft gelijk. De moordenaars moeten worden berecht. Daarvoor is de sterke arm nodig. Die komt al acht jaar te laat of grijpt verkeerd. Niet de openbare aanklager loopt de politici voor de voeten. Het is andersom.

H.J.A. Hofland