HJA HOFLAND
Eerder verschenen
columns

DE DRAAD
JL HELDRING
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN
CS VRIJDAG

19 mei 1999

Sneuvelen

De oorlog wordt beslist in de hoofdkwartieren van de Democraten en Republikeinen die zich voorbereiden op de presidentsverkiezingen van 2000. Dat blijkt nu uit de excercities met de Apache-helikopters. Generaal Clark zag twee dagen na het begin van de bombardementen al dat hij ze nodig had. Toen heeft het, volgens de New York Times, weken geduurd voor de president de helft van de knoop doorhakte. De vervaarlijke toestellen met hun Hellfire-raketten arriveerden in Albanië maar niet op het slagveld. Er waren opnieuw een paar weken nodig om de Apaches gevechtsklaar te maken. Dat op oefenvluchten ongelukken gebeuren, dat daarbij levens verloren gaan, het is tragisch maar niet te vermijden. Het is iets anders dan sneuvelen. In de dood door een ongeluk laat het onberekenbare noodlot zich gelden; voor de dood op het slagveld dragen anderen de politieke verantwoordelijkheid.

Vandaag, na acht weken oorlog, is er nog geen soldaat van de NAVO gesneuveld. Naar de politieke maatstaven van de Amerikaanse president beoordeeld is dat een mooi resultaat. Hij wil alleen verantwoordelijkheid voor een oorlog zonder gesneuvelden dragen, een oorlog met afstandsbediening. De NAVO is het met hem eens. Intussen lijkt de onderneming iedere dag sterker op een mislukking. Met voortzetting van de bombardementen kan nog veel meer Joegoslavische industrie en infrastructuur kapotgemaakt worden zonder dat Milosevic het opgeeft. Iedere etmaal verder bombarderen toont weer een beetje duidelijker dat deze manier van oorlogvoering in alle opzichten contraproductief is. De publieke opinie in het Westen wordt er moedeloos van, zoniet vervuld van weerzin. De regio wordt verder ontwricht. Intussen gaan de Servische soldaten verder met hun eigenlijke werk: de strijd tegen de families der Kosovaren. Binnen een paar weken heeft Milosevic zijn feit voldongen. Geen NAVO-macht die dat dat nog ongedaan maakt.

Het sterkste bondgenootschap ter wereld raakt ten prooi aan de moed der wanhoop. De oorlog te laten afsterven in een compromis staat gelijk met een nederlaag. Dat zou noodlottig zijn voor de fameuze geloofwaardigheid van de NAVO, en volgend jaar niet minder rampzalig voor de Democraten in de Verenigde Staten. Die kunnen dan beter gaan sparen voor de verkiezingen van 2004. En Bill Clinton wordt in de geschiedenis genoteerd als de rampzaligste president aller tijden.

Wat dan? Het opstijgen van de Apaches, als ouverture tot de ware oorlog, met de onvermijdelijke gesneuvelden. Er is een cynische rekensom denkbaar, waaruit zal blijken hoeveel stemmen iedere volgende bodybag de Democraten zal kosten, en de Republikeinen winst opleveren. Tegen zo'n nadeel is geen reclamebureau, geen fundraiser, geen spindoctor opgewassen. Bovendien is het volstrekt niet ze ker dat een grondoorlog nu, nadat de NAVO de Servische schoonmakers acht weken (en eigenlijk veel langer) hun gang heeft laten gaan, het oorspronkelijk doel kan worden bereikt. Alleen een korte grondoorlog met snelle, opzienbarende successen zou door de publieke opinie van de NAVO-landen misschien nog worden aanvaard.

Optimistische strategen zeggen dat met een aanval van parachutisten in Kosovo, en een snel naar Belgrado doorstotende tankcolonne (om Milosevic af te zetten) het karwei voor negentig procent zou zijn geklaard. Wie weet, maar voor zo'n denkbeeld blijft de politiek overal in het Westen gesloten. Die houdt rekening met een zich voortslepende grondoorlog, en de bodybags die een wisse nederlaag in de verkiezingen betekenen. Voor ieder type grondoorlog is het in alle opzichten te laat. Dus blijven de Apaches oefenen, de soldaten veilig in hun kazernes, en de Amerikaanse regering en de NAVO gevangen tussen een luchtoorlog zonder gesneuvelden, die niet te winnen valt en een grondoorlog die niet wordt aangedurfd. Dit alles zal dan niet verhinderen dat de Democraten, belast met dit eindeloos aarzelen van hun historische president, de verkiezingen sowieso verliezen.

Het Joegoslavië-requisitoir tegen de politiek van het Westen omvat veel meer dan deze oorlog. Het begint in 1991 met de verwoesting van Vukovar door de Serviërs en het beschrijft de aantoonbare, bewezen dieptepunten: de belegering van Sarajevo en de massamoord in Srebrenica. Deze en andere rampen dragen voor het Westen als gemeenschappelijke noemer: geen grondtroepen, geen gesneuvelden. Wie zal het trouwens de kiezers en de soldaten kwalijk nemen als ze voor de sneuvel-optie bedanken. Er is geen vaderland in gevaar en 1999 is geen 1914. Een jongeman wordt soldaat omdat hem verteld wordt dat het een interessant beroep is, waarin hij veel kan leren, avonturen beleven, zich humanitair verdienstelijk maken; niet om de heldendood te sterven.

En hoe groot is het verschil tussen theorie en praktijk. De NAVO breidt zich uit, voelt zich verplicht tot een ingrijpen buiten de grenzen van de lidstaten als een bepaalde nood aan de man zou komen. Helikopters die naar krijgshaftige indianen zijn genoemd, kunnen hellfire ontketenen. De president, bijgenaamd 'de machtigste man van de wereld' laat geen ogenblik voorbijgaan om te verzekeren dat hij de natie, en desnoods de hele westerse beschaving, de nieuwe eeuw zal binnenleiden. Als puntje bij paaltje komt, blijkt het allemaal door de copywriters te zijn verzonnen.

De werkelijkheid van de NAVO lezen we niet in nieuwe strategische concepten en doctrines. De werkelijkheid ligt besloten in de cijfers van het opinie-onderzoek. Die leren dat men bij het betreden van de nieuwe eeuw niet meer wil sneuvelen voor een collectief belang. Men sneuvelt op stapavonden, op schoolpleinen, als drugsgangster in een afrekening, men ziet sneuvelen bij het redden van Private Ryan. Men wint de verkiezingen door niet te laten sneuvelen en de vooruitgang van de economie te bevorderen. Het kan slechter. Maar de Kosovaren zijn er niet mee geholpen, evenmin als door een oorlog met afstandsbediening. Het loon van de grootspraak is deze keer een dictator die ongeschonden troont op een puinhoop.

H.J.A. Hofland