HJA HOFLAND
Eerder verschenen
columns

DE DRAAD
JL HELDRING
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN
CS VRIJDAG

12 mei 1999

In het slop van het dictaat

Zullen we op deze manier ooit van Milosevic afkomen? Als de methode van het `tot capitulatie bombarderen' niet het dogmatisch militair beleid van het grote bondgenootschap was maar een wetenschappelijk experiment in een laboratorium, zou de conclusie allang zijn bereikt: deze proef is mislukt. Het proefdier dat onder de onophoudelijke injecties had moeten bezwijken, is er resistenter van geworden. En wat precies de oorzaak is, weten we nog niet, maar het heeft in zijn kooi gezelschap gekregen dat er niet als proefdier uitziet. In de wetenschap is dan het ogenblik aangebroken om dit experiment te evalueren. Wat in de wetenschap evaluatie wordt genoemd, is in de oorlogvoering wapenstilstand, gevechtspauze, schade opnemen, onderhandelingen. Wat is er voor; wat pleit er tegen?

Formuleren we het zo behoedzaam mogelijk. Het eerste voordeel van een voorwaardelijke wapenstilstand, gevolgd door een inleiding tot onderhandelingen, zou kunnen zijn dat het bondgenootschap zijn reputatie wat verbetert. De NAVO volgt de politiek van het dictaat: het bereiken van alles in één `pakket', dat door de tegenstander met zijn feitelijke capitulatie wordt overhandigd. Op de Balkan wordt het niet begrepen; Hongaren en Grieken zijn erdoor in verlegenheid gebracht. De gevolgen zijn door György Konrad (NRC Handelsblad, 8 mei) verklaard en beschreven. In Italië, onmisbaar voor de oorlogvoering, wordt getwijfeld. Intussen krijgen in Washington de haviken het moeilijker met de verdediging van voortgaande bombardementen en in de Europese lidstaten worden de duiven talrijker. Naarmate de luchtaanvallen langer duren terwijl het averechts resultaat overtuigender wordt, verbrokkelt het politieke draagvlak. Een fase van voorwaardelijke wapenstilstand kan om te beginnen dienen om de interne schade te herstellen.

De Russen hebben zich nu als bemiddelaars gevestigd. Vorige week zijn ze in Bonn tijdens de conferentie van de G8 in deze rol erkend. Rusland heeft een tweeledig belang bij een snel einde van de oorlog. De mythe van het `Slavische broedervolk' daargelaten, hoort de regio tot wat in Moskou als het naburige buitenland wordt beschouwd. De recente vreedzame uitbreiding van de NAVO heeft daar al veel weerstand gewekt. Een met de wapens opgelegd dictaat is van Russisch standpunt bezien een voortzetting van deze politiek met andere middelen. Dat is één. De tweede reden is dat de Russen met hun ingestorte economie een oorlog waarin ze zelfs als sympathiserende partij betrokken zouden zijn, niet kunnen gebruiken. Het is een Russisch belang dat welke derde partij dan ook de onderhandelingen tot een goed einde brengt. Is dit een Russische bemiddelaar, dan des te beter, omdat het Moskou op een positieve manier terugbrengt in de internationale politiek.

Er zou bij de opening van welk overleg dan ook één onontkoombare voorwaarde moeten worden gesteld: internationale inspectie van Kosovo, onmiddellijk nadat een staakt-het-vuren is ingegaan. Het opmerkelijke van deze oorlog is dat we alles weten van de schade aan Joegoslavische kant, alles van de toestand der vluchtelingen, hun aantallen, de problemen van de omliggende landen, en volstrekt niets van het gebied waarom het allemaal is begonnen. De wereld moet zich niet alleen kunnen overtuigen van wat met de Chinese ambassade is gebeurd. Het publiek heeft ook recht op de beelden van verlaten dorpen, afgebrande boerderijen. Wat is waar van de massagraven die een paar weken geleden uit de lucht zijn gefotografeerd? Heeft Milosevic bezwaar tegen een ongewapend inspectieteam van de Verenigde Naties, met Russen erin, Chinezen, Argentijnen, Zimbabwianen? En ongehinderde televisie? Dat zal pas blijken als het hem wordt voorgesteld.

Het grootste gebrek van de NAVO is dat ze, met de consequente politiek van het dictaat, zich het diplomatiek initiatief heeft laten ontnemen. Met de bom op de Chinese ambassade heeft ze het vervolgens uit handen gegeven. Het gaat er dus om, het initiatief te herwinnen. En zoals het er nu uitziet, is dit alleen mogelijk met hulp van Moskou, dat zelf belang heeft bij een snel einde van de oorlog. In dit Russisch belang ligt voor de NAVO de kans zich uit de politiek van het dictaat – deze zelf opgelegde dwang – te bevrijden.

Dit zijn misschien de voordelen van een wapenstilstand die dient tot bemiddeling en voorwaardelijke onderhandelingen. En dan de nadelen. Zal de NAVO door een wapenstilstand die mogelijkerwijs niets meer is dan een gevechtspauze aan geloofwaardigheid inboeten? Als we het continu verwoesten van militaire installaties, infrastructuur, enz. beschouwen als het doorslaggevend bewijs van geloofwaardigheid (en dit is een leidende gedachte van de oorlogsleiding), dan is het bewijs de afgelopen zeven weken al ruimschoots geleverd. Een paar dagen rust, desnoods een vastgestelde termijn, zal er geen afbreuk aan doen.

Het enige werkelijke risico zou kunnen zijn dat na een wapenstilstand van bijvoorbeeld een week, nog geen resultaten zijn bereikt maar dat die wel zo dicht in het verschiet zouden liggen dat er nog een week verder moest worden onderhandeld. En, wie weet, nog een week verder. In dit proces neemt dan de toch al niet overweldigende oorlogsbereidheid in het Westen snel af. Voor hervatting van de strijd is geen overtuigend draagvlak meer. Milosevic heeft zijn doel bereikt, Kosovo is etnisch gezuiverd, het feit voldongen en de NAVO is de verliezer. Dat zal het bondgenootschap dan nog lang heugen.

Geloofwaardigheid hoort tot de fenomenen die soms onderhevig zijn aan de wet van de verminderende meeropbrengst. Er is een maximum. Als dat is bereikt kan het alleen minder worden. Is de NAVO op dit punt aangeland? Er al overheen? Ons kabinet en de Tweede Kamer hebben zich zonder noemenswaardige kanttekeningen achter de onversneden voortzetting van de politiek van het dictaat geschaard. Alsof de werkelijkheid van nu dezelfde was als die van zeven weken geleden. Lering te trekken uit ervaringen is niet hetzelfde als de oorlog verliezen. De ervaring leert, dunkt mij, dat het tijd is voor een experiment met serieuze diplomatie, zonder dat die wordt bedreigd door militaire voltreffers op verkeerde doelen.

H.J.A. Hofland