HJA HOFLAND
Eerder verschenen
columns

DE DRAAD
JL HELDRING
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN
CS VRIJDAG

5 mei 1999

De derde puinhoop

Op 23 maart was premier Primakov op weg naar Washington, hopend op nieuwe kredieten voor Rusland. Toen hij halverwege de reis werd verrast met het bericht dat de eerste bommen op Belgrado waren gevallen, gaf hij de piloot opdracht terug te vliegen. Vier weken later is de hoop van het Westen gevestigd op de Russische bemiddelaar Tsjernomyrdin, beschouwd als een van de weinigen die de onverslagen Milosevic tot inzicht kunnen brengen.

Een week of drie geleden werd gemeld dat de gevreesde Apache- helikopters bijna gevechtsklaar waren. Het kon wel een paar dagen duren voor ze in actie kwamen, er was veel grondpersoneel voor nodig, maar op filmpjes werd al vertoond hoe ze tanks aan duizend stukken konden schieten. Op het ogenblik dat dit wordt geschreven, moet de eerste tank nog worden geraakt. Wel zijn twee Apaches door technische mankementen neergestort.

Het fundamentele concept van de Amerikaanse strategie is dat de strijdkrachten te allen tijde in staat moeten zijn twee oorlogen tegelijk te voeren, waar ook ter wereld. Vijf weken na het begin van deze oorlog slaat het opperbevel voor de tweede keer alarm. De luchtmacht raakt door zijn bommenvoorraad heen en er zijn te weinig getrainde piloten. Op het Amerikaanse thuisfront gaat de binnenlandse oorlog tegen de president gewoon door. In het Huis van Afgevaardigden hebben de Republikeinen vorige week tegen een resolutie voor steun aan de luchtoorlog gestemd terwijl die in volle gang is.

Het nieuws over de oorlog zelf begint eentonig te worden: iedere avond weer ontploffingen, de gloed van branden, de persconferenties om de pers op afstand te houden. Wat op grond van overtuigende ervaring vijf weken geleden was voorspeld, blijkt voorlopig uit te komen: met bombardementen wordt geen oorlog gewonnen. Intussen zijn de grondtroepen die, ook alweer een week of drie geleden, in aantocht leken te zijn, weer uit het zicht verdwenen. Zo niet de vluchtelingen.

Hoeveel het er intussen zijn weet niemand meer. Is het nog wel duidelijk dat deze ellende op megaschaal meer dan één politieke betekenis heeft? De verjaagden kunnen zich niet vestigen in andere landen, ten eerste omdat daarmee Milosevic zijn zin zou hebben gekregen, - de etnische schoonmaak de facto erkend - ten tweede omdat in de West-Europese landen de honderdduizenden niet welkom zijn, en ten derde omdat ze bij een langer verblijf in Albanië, Macedonië of eventueel andere nabuurlanden de politieke stabiliteit bedreigen. De vluchtelingen moeten terug, om humanitaire redenen natuurlijk, maar vooral omdat het politiek noodzakelijk is.

Dit is ook de eerste noodzaak dat de oorlog moet worden gewonnen. De andere is, zoals we weten, dat 'het machtigste bondgenootschap ter wereld' het zich niet kan veroorloven tegen deze tegenstander te verliezen. Hij is klein, hij is een ouderwetse dictator, hij is verantwoordelijk voor groot onrecht en als kandidaat voor politieke reclassering een hopeloos geval.

Een nederlaag tegen Milosevic betekent dat de gehavende 'geloofwaardigheid' definitief verloren is, en behalve dit, een morele en geopolitieke capitulatie. De sterkste man van de Balkan woont in Belgrado.

Terwijl de lokale luchtoorlog de hoogste inzet heeft, wordt de overwinning iedere dag minder voorstelbaar.

Maar er komt een 'na de oorlog'. Dan zal op een of andere manier de wederopbouw van de Joegoslavische economie aan de orde moeten komen. Daartoe is het Westen verplicht, omdat deze oorlog immers 'niet tegen het Joegoslavische volk' wordt gevoerd, maar tegen de dictator en zijn entourage. En behalve een verplichting is er opnieuw een noodzaak. Een geïsoleerd, zich mishandeld voelend volk in een half verwoest land is een bron van eindeloze onrust in de regio. Als dat vraagstuk wordt verwaarloosd, zullen de Macedoniërs, Grieken, Bulgaren en Hongaren het nog lang weten.

Uit de manier waarop deze oorlog is begonnen valt al af te leiden dat de verantwoordelijke regeringen zich een geringe voorstelling hebben gemaakt van wat het Westen zich op de hals heeft gehaald. Het vervolg draagt niet bij tot het herstel van het vertrouwen. Nu de oorlogvoering zelf geen spectaculaire voortgang maakt, verandert de stemming in Amerika. Volgens de laatste peilingen houdt een meerderheid van de Amerikaanse kiezers vertrouwen in de president, maar een grotere meerderheid blijft tegen de inzet van grondtroepen. Het Congres heeft geweigerd hem de volmacht over de oorlogvoering te geven. De peilingen melden verder dat de kiezers Clinton deze verantwoordelijkheid ook niet toevertrouwen. Een politieke rekensom leert dat daarmee de oorlog op de grond vrijwel is uitgesloten. Milosevic had geen betere verzekering kunnen krijgen. Deze besluiten van het Congres geven hem meer zekerheid dan een plechtige belofte.

Niet het moreel van de Serviërs vertoont tekenen van slijtage, maar de stemming in het Westen - voorzover die valt te peilen. Het wekt nu eenmaal onze weerzin, fabrieken, bruggen, installaties door 'onze' strijdmacht te zien verwoesten. Ieder geval van 'bijkomende schade' doet de twijfel toenemen. Het gevoel van een onontkoombare noodzaak ontbreekt. Daartoe zal dan ook nog bijdragen dat het conflict tot de twee partijen en het Joegoslavisch grondgebied beperkt is gebleven.

Buiten het oorlogsgebied 'gaat het leven gewoon door'.

Zo krijgt de schijnbaar lokale krachtmeting zonder voortgang de aard van een evenement op afstand; een groot en tragisch evenement, maar niet minder een gebeurtenis waaraan men zich kan onttrekken. De uitdrukking Kosovo-moeheid is in circulatie gekomen - alsof de oorlog een show was die men met de afstandsbediening zou kunnen wegzappen. 'Kosovo- moeheid' wijst op hetzelfde gebrek aan voorstellingsvermogen van de toeschouwers dat de NAVO-leiders vijf weken geleden deed besluiten de aanval te beginnen.

De ervaring heeft intussen het volgende geleerd. Het is onwaarschijnlijk dat Milosevic deze oorlog zal verliezen. Het is even onwaarschijnlijk dat de NAVO zal winnen.

Intussen is door de etnische schoonmaak de grootste menselijke ramp aangericht en hebben de bombardementen de grootste verwoestingen veroorzaakt sinds 53 jaar geleden Hitler werd verslagen. Vandaag komt de machtigste man van de wereld in Brussel de vergadering van het bondgenootschap voorzitten. Je hoeft er niet bij te zijn om te weten dat het een radeloze bijeenkomst zal zijn. Dat is, bij wijze van spreken, de derde puinhoop: die in het hoofdkwartier van de NAVO.

H.J.A. Hofland