HJA HOFLAND
Eerder verschenen
columns

DE DRAAD
JL HELDRING
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN
VRIJDAG

31 maart 1999

Hoe men een Saddam maakt

NEW YORK .De politiek van Milosevic be staat uit het scheppen van voldongen feiten, met militaire en diplomatieke middelen. Ook deze grote confrontatie eindigt eens in een wapenstilstand.

Intussen zijn een paar honderdduizend Kosovaren verdreven; en wat er ook mag worden beloofd, gegarandeerd, het gros komt niet meer terug. Binnen een paar jaar wonen daar Serviërs, en dat was tenslotte de bedoeling. ,,Wij hebben de indruk dat er een campagne gaande is om Kosovo opnieuw in te richten, zodat er een situatie ontstaat die voor Milosevic aanvaardbaarder is'', aldus een woordvoerder van de NAVO in Brussel. Het is eufemistisch uitgedrukt. Het 'etnisch schoonmaken' is al zolang de nieuwe oorlogen in Joegoslavië duren de eerste fase tot een herinrichting. Steeds is daarbij dezelfde politiek gebruikt: van agressie naar bemiddeling naar bestand, en opnieuw, en dit lang genoeg om de oorspronkelijke bewoners alle lust tot terugkeer te doen vergaan. Daarmee is het voldongen feit gesteld, de vrede kan gesloten worden en in stilte is het Westen opgelucht dat het van het probleem is verlost. Dat het Karadzic tenslotte niet is gelukt komt doordat hij de door de Amerikanen bewapende Kroaten op zijn weg vond. Niemand met enige invloed in Washington denkt er zelfs aan het bevrijdingsleger van Kosovo te bewapenen, en zo is het ook uitgesloten dat Amerikaanse of andere grondtroepen van de NAVO worden ingezet. Op dit ogenblik zou dat trouwens al te laat zijn.

Het doel van de NAVO was Milosevic ertoe te brengen het internationale vredesverdrag van Rambouillet te aanvaarden. Daarmee zouden de Kosovaren voor het schrikbewind worden gespaard. Dit doel is vervallen. Na een week is Kosovo het zwaarst gehavende kind van de rekening, wat Milosevic hierna ook mag aanvaarden of verwerpen. Zo komt vanzelf het plaatsvervangende doel aan de orde: de vernietiging van de Joegoslavische strijdkrachten door continue bombardementen. De praktische ervaring van vorige gelegenheden - van Passchendaele tot Hanoi en Bagdad - heeft intussen geleerd dat het beoogde resultaat dan gemakkelijk verder uit het zicht kan raken. De vijand wordt er niet mee vernietigd. De resultaten van de NAVO- aanvallen tot nu toe worden 'laag tot matig' geschat. De Servische luchtverdediging is grotendeels intact; de Amerikanen krijgen een tekort aan kruisraketten.

Door dit alles wordt het moreel van de Serviërs sterker. Misschien lijkt het wat ver gezocht om bij het einde van deze eeuw nog eens de bijbel van de krijgskunst uit het begin van de vorige eeuw te citeren, Clausewitz's Vom Kriege. Het moreel, schreef hij, kan niet geteld worden; alleen gezien en gevoeld. Voor een hoog moreel heeft de high tech nog geen neutraliserende wapens gevonden.

In de eerste Golfoorlog was het moreel van de Amerikanen hoog. De operatie was in bijna een half jaar zorgvuldig opgebouwd, politiek en militair en ook psychologisch. Saddam werd beschouwd als de volstrekte vijand. Hij moest worden verslagen. Een andere oplossing was er niet. Dat werd dag in dag uit door de media verzekerd. Dat er een grote grondstrijdmacht ter plaatse was heeft het patriottisme versterkt. En toen de luchtoorlog eenmaal aan de gang was, werd door de publieke opinie geen moment meer aan de rechtvaardigheid van de Amerikaanse zaak getwijfeld. De eerste Golfoorlog was een nationale oorlog geworden. Dat Saddam hier nog altijd als een van de belangrijkste volksvijanden wordt beschouwd, is niet in de laatste plaats aan George Bush te danken.

Hoe anders is het nu. Natuurlijk, wat nu in Kosovo gebeurt, maakt diepe indruk, en vooral de laatste dagen. Maar voor de publieke opinie en het Congres is het nog steeds volstrekt onaanvaardbaar dat Amerikaanse landstrijdkrachten daadwerkelijk aan de oorlog zullen meedoen. De strategie van het Pentagon is dan ook ontworpen om die mogelijkheid uit te sluiten. Alleen dit al doet de betrokkenheid verminderen. En nu voltrekt zich een kettingreactie. Op de televisie worden formidabele bombardementen vertoond. Maar Milosevic verliest zijn koelbloedigheid niet. In discussieprogramma's maakt een groeiend aantal politici en militaire deskundigen geen geheim van hun twijfel. ,,Als het goed afloopt valt het mee, maar een mislukking is waarschijnlijker.'' Het is oorlog en men staat achter de president die verklaart dat de Joegoslaven hun etnische zuiveringen moeten staken en dat de bombardementen zullen doorgaan tot het zover is. Maar het is een wankelende overtuiging van politici en 'opiniemakers' in de media; een hoofdartikelenovertuiging die door praktische twijfel wordt ondermijnd. Vergeleken met het moreel in de eerste Golfoorlog is dit op zijn hoogst een televisiemoreel.

De bemiddelingspoging van Primakov, die nauwelijks zo mag heten, is intussen mislukt, ook gezien vanuit Joegoslavisch standpunt. De eisen van Milosevic boden kennelijk ook Primakov geen uitgangspunt om er zijn hartelijke steun aan te geven. Dit betekent in ieder geval dat de NAVO zich diplomatiek nog niet in een hoek heeft laten manoeuvreren: de verantwoordelijkheid voor de voortzetting van de oorlog is niet verder in de richting van de NAVO verschoven. In de Koude Oorlog hoorde het tot de communistische bekwaamheden conferenties te gebruiken om de schuldvraag om te draaien en de verantwoordelijkheid voor de vijandelijkheden bij de tegenstander (de oorlogshitsers) te leggen. Maar de mislukking van dit bezoek (wat is trouwens de oorzaak?) kan ook een nadeel hebben, namelijk dat de Russen als bemiddelaars niet meer meedoen.

Wat nu? Het woord containment is gevallen. Het verslaan van de vijand raakt op de achtergrond; het belangrijkste doel wordt te verhinderen dat hij zijn macht en gebied uitbreidt. Wat kan dat de facto betekenen? Ten eerste de erkenning dat de militaire strijd tegen Milosevic niet te winnen valt. Ten tweede dat Joegoslavië nog duidelijker de status van een rogue nation, een schurkenstaat zal krijgen, geïsoleerd door blokkades en embargo's. Ten derde dat het militair zal worden bewaakt, zoals Irak, eventueel met inspectievluchten boven zijn grondgebied. Joegoslavië wordt niet tot een schurkenstaat maar een pariastaat, met aan het hoofd Milosevic, de Saddam van Europa. Zal Europa dat verdragen? Het aanstaande resultaat zoals zich dat nu aftekent, is de overwinning van Milosevic op de puinhopen van Kosovo, een Europa dat spijt heeft van zijn volgzaamheid en dat een half miljoen vluchtelingen moet onderbrengen, en de diepste crisis in het crisisrijke bewind van Bill Clinton. En een Saddam extra.

H.J.A. Hofland