HJA HOFLAND
Eerder verschenen
columns

DE DRAAD
JL HELDRING
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN
VRIJDAG

24 maart 1999

Tussen quarantaine en curatele

NEW YORK . Precies een jaar geleden ver klaarde Madeleine Albright dat de Verenigde Staten in Kosovo geen herhaling van Bosnië zouden dulden. Tussen toen en nu is alles gegaan op de manier die zij wilde voorkomen tot en met de luchtaanvallen. Daarmee is het herhaalde failliet van de Europese, de Amerikaanse, de politiek van het Westen bevestigd. Misschien is het ernstiger dan de vorige keer. Een vergelijking.

Toen staatsman Karadzic en veldheer Mladic hun oorlog voerden, etnisch zuiverden, verwoestingen aanrichtten, verschenen na verloop van tijd de troepen van de Verenigde Naties, niet om te vechten maar om bestanden te controleren. Onder de ogen van de Blauwhelmen werd de oorlog voortgezet. Op het toppunt van zijn macht kondigde Karadzic aan dat er een muur door Sarajevo zou worden gebouwd 'zoals in Berlijn'. Intussen waren de barbaarsheden van dag tot dag op de televisie te volgen. In Europa heerste diepe verontwaardiging. Van tijd tot tijd leidde de 'onverdraaglijke toestand' tot diplomatieke bemiddeling die door de aanvallers werd gebruikt om hun veroveringen te consolideren, waarna de strijd werd voortgezet.

Dit alles heeft vier jaar geduurd, aan omstreeks 200.000 mensen het leven gekost en een land verwoest. Als er iets mee is bewezen, dan is het dat de stelling 'buitenlandse politiek volgt de televisie' niet houdbaar is. De omkeer kwam pas toen de Amerikanen het Kroatische leger hadden getraind en bewapend, waarna dit de Bosnische Serviërs onder de voet liep en de Amerikaanse luchtmacht de rest deed. Daarvoor bood de algemene verontwaardiging voldoende draagvlak. Het resultaat was Dayton, mede tot stand gekomen doordat Milosevic zijn oude kameraden in de steek liet. Vier jaar had 'Europa' een bijrol gespeeld. Maar het had in ieder geval nog de verontwaardiging van zijn openbare mening.

Bij de strijd in Kosovo heeft het niet aan televisiecamera's en 'schokkende beelden' ontbroken, maar lang aanhoudende stormen van verontwaardiging zijn daardoor niet veroorzaakt. Misschien is Kosovo te klein, misschien is het Europese televisiepubliek door een Joegoslavië-moeheid overvallen. Van het televisiepubliek valt alles te verwachten. In ieder geval is de Europese publieke opinie geen politieke factor geweest.

De volgende oorzaak van Westerse afzijdigheid in het Kosovo-conflict kan zijn dat de Amerikaanse buitenlandse politiek gegijzeld was in het Clinton/Lewinsky schandaal. Pas als deze president zijn memoires heeft gepubliceerd, zullen we weten hoeveel van zijn staatsmanstijd hem dit complex heeft gekost: zijn verhouding, zijn leugen, de bloeddorst van Starr en de haat van Republikeins rechts. Het waren geen omstandigheden waarin hij zich op de wereldproblemen kon concentreren. Daarbij komt dan dat zeker Amerikaanse inmenging in een Europees conflict hem zijn kostbare populariteit zou hebben gekost. Het schandaal zal voor Milosevic een aanmoediging zijn geweest om zo vlug mogelijk zijn slag te slaan.

Met lood in de schoenen is Washington aan de gewapende fase van dit conflict begonnen. Want dit is het risico, de grote vraag die alleen door de praktijk kan worden beantwoord. Zullen luchtaanvallen voldoende zijn om de weerspannige dictator in het gareel te brengen? Het Amerikaanse plan voor een definitieve oplossing voorziet in een etnische verkaveling met een internationale vredesmacht van 30.000 man grondtroepen. Die zullen toezicht moeten houden, niet vechten. Maar kan vrede worden gesticht zonder dat daartoe op de grond wordt gevochten? Er is deze keer geen Kroatisch leger, en geen lid van de NAVO wil er het leven van een soldaat aan wagen. Een paar luchtaanvallen kunnen de Serviërs wel verdragen. Milosevic ziet zo'n actie als onbeschaamde imperialistische agressie ten behoeve van terroristen en separatisten. Hij ontvangt de bijval van Rusland en China. Primakov, al op weg naar Washington, laat in de lucht zijn vliegtuig keren. Het Servisch moreel had zich niets beters kunnen wensen. Hoe langer de aanvallen duren, des te minder steun er in de Europese en Amerikaanse politiek zal zijn. Een grote minderheid onder de Republikeinen in de Senaat wilde tot gisteren toe geen geld voor acties beschikbaar stellen. En de vraag blijft: wat is de exit strategy als luchtaanvallen niet helpen?

Een theorie wil dat door aanvallen en blokkades op den duur de bevolking van het getroffen land in opstand zal komen tegen de dictator en zelf het vraagstuk zal oplossen. Een termijn wordt niet genoemd. In 1991 en in 1998 rekende Washington erop dat de oppositie in Irak sterk genoeg zou zijn. Dat was een vergissing. Beide keren heeft Saddam de kans aangegrepen om zich van zijn binnenlandse vijanden te ontdoen. Er is een niet gering risico dat Milosevic ten slotte sterker uit de strijd tevoorschijn zal komen. Na Rambouillet en de bezoeken van Holbrooke, met de buitenlandse waarnemers weer terug in hun buitenland en zijn operatie-Kosovo al halverwege, staat hij er beter voor dan een jaar geleden. Als het Westen met luchtaanvallen op korte termijn niets anders bereikt dan het uitschakelen van enige luchtverdediging en wat Servische grondtroepen, dan is dat al te weinig. Op een langdurige luchtoorlog is zeker de Amerikaanse publieke opinie niet voorbereid.

Waarom dan toch deze aanvallen ondernomen? Is er een nationaal belang mee gemoeid? Alweer een theorie: voor de Amerikanen zou dit een belang van de tweede of derde categorie zijn, na hun relaties met Rusland, China, Japan, het Midden-Oosten en Irak. Voor Europa is het duidelijk een groot-Europees belang dat op de Balkan niet permanent wordt gevochten. Maar het herkennen van een Europees belang betekent voor Europa nog geen Europese actie; eerder Amerikaanse.

De voorgeschiedenis, de escalatie van dreigingen door de NAVO , de conferenties, de verlengde conferenties en het uitstel op uitstel met voortgezette dreiging sluit uit dat Kosovo zoals Bosnië nog lang in quarantaine kan worden gehouden. De onwil van het Congres en de bondgenoten maakt het onwaarschijnlijk dat er een vorm van curatele onder een bezettingsmacht wordt gevonden. Op het spel staat nu, behalve het leven van een ongeteld aantal Kosovaren, de geloofwaardigheid van de 'laatste supermacht'. Die zal door luchtaanvallen wat worden bijgespijkerd, maar voor hoe lang? De politiek van het Westen zat al in het slop. Het kan nog verder, en dat is waarschijnlijker dan dat de uitgang wordt bereikt. In ieder geval heeft de NAVO zich door aan te vallen, alle andere opties ontnomen.

H.J.A. Hofland