HJA HOFLAND
Eerder verschenen
columns

DE DRAAD
JL HELDRING
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN

27 januari 1999

Het proces van de eeuw

Wat aangekondigd was als het proces van de eeuw, het impeachment van Bill Clinton, loopt langzaam maar zeker vast in een vernietigende politieke vendetta - zoals te voorzien viel.

De werkelijke verliezers behoren tot de kleine partij die werkelijk verontwaardigd was en zich heeft laten leiden door een verlangen naar recht en waarheid. Ik herinner me een column van A.M. Rosenthal, waarin hij vertelt dat hij jaren geleden, als hoofdredacteur van The New York Times, een redacteur had ontslagen omdat die zijn declaraties had vervalst. Is dat zo erg, vroeg de kruimeldief. Het gaat niet om het bedrag, verklaarde Rosenthal. Het gaat om de krant. Wat de krant is voor de redacteur, is de staat voor de president. Clinton moet weg, was zijn conclusie.

Maar deze rigide opvatting is in de loop van vorig jaar ruimschoots overstemd door de politieke tegenstanders van de president, die de hoge moraal beschouwen als het zondagse pak om hun verlangen naar revanche mee aan te kleden. De Democraten hebben zich ingegraven, ook niet overwegend om hun hoge opvattingen van recht en waarheid te verdedigen, maar met als eerste doel: te redden wat er te redden viel van hun politieke macht zoals die in de president is verankerd. Deze strategie biedt iedere dag een beter perspectief, terwijl de radicale Republikeinen met de geestdrift van de haat verder in de verkeerde richting opmarcheren.

Al door de opsporingstechnieken en de verhoren van Kenneth Starr werd duidelijk dat de speciale aanklager al te grensverleggend aan het werk was om zijn waarheidsdorst te lessen. De publicatie van zijn rapport was de bevestiging, een mondiaal unicum en het politieke keerpunt. In de verkiezingen van november leden de Republikeinen dusdanig verlies dat hun leider, Newt Gingrich, vertrok. Intussen had zich op de vrije markt der onthullingen een nieuwe speciale aanklager aangediend, Larry Flynt, hoofdredacteur van een seksblad. Bob Livingston, de opvolger van Gingrich, vertrok voor hij in functie was, liever dan op de mestkar van Flynt te worden rondgereden.

De president werd populairder dan ooit, maar de Republikeinen behielden hun macht om het impeachment door te zetten. De gematigden verloren opnieuw terrein, de rechtervleugel verandert zich verder in een politieke zelfmoordbrigade. Als ze daar hun zin krijgen zal Monica Lewinsky opnieuw moeten getuigen. Waar Starr blijkbaar heeft gefaald, zouden de drie nieuwe aanklagers moeten slagen: in het boven tafel brengen van het laatste detail. Welk? Het is alleronwaarschijnlijkst dat de Senaat er voldoende van ondersteboven zal raken om met de vereiste tweederde meerderheid de president af te zetten. Terwijl in de Senaat wordt beslist over het horen van de zondige getuige komt bij Clinton de paus op bezoek. Hoe lang het proces nog duurt weet niemand zelfs bij benadering, maar de afloop tekent zich af. Clinton blijft en de politieke haat smeult verder. Als de volgende verkiezingscampagne op gang komt, wordt het duidelijk hoe diep de vendetta in Washington heeft ingegrepen.

Is dit het 'proces van de eeuw'? Vergelijk het met een paar andere die ook aanspraak op deze benaming kunnen maken. Deze eeuw is met zo'n proces begonnen, dat van Dreyfus, ten onrechte beschuldigd van landverraad, levenslang naar Cayenne verbannen, en twaalf jaar na zijn veroordeling volledig in ere hersteld. Dit drama heeft Frankrijk en Europa jarenlang verdeeld gehouden. Het werd op den duur een geweldige strijd tussen leugen en waarheid, tussen intrigantenbelangen, tussen antisemieten en degenen die recht wilden voor de onschuldig veroordeelde. Processen van de eeuw: dat in Massachusetts tegen Sacco en Vanzetti, dat van de nazi's tegen Dimitrov en Van der Lubbe, die in Moskou van 1936 en 1937 waarin Stalin met Radek, Boecharin cum suis afrekende. De processen van Neurenberg en Tokio, de zaak tegen het echtpaar Rosenberg, de veroordeling en verbanning van Daniel en Sinjavski: stuk voor stuk zijn het grote krachtmetingen, begeleid door een hartstochtelijke publieke belangstelling. Politieke machten probeerden met elkaar af te rekenen, en daarbij bleef het voor niemand verborgen dat het uiteindelijk een strijd tussen recht en onrecht was.

In het conflict om de Amerikaanse president roepen beide partijen 'de historie' aan. Latere generaties zullen oordelen. De impeachers zullen gelijk krijgen, want zij hebben de waarheid niet verraden en recht gedaan aan iemand die meineed heeft gepleegd. De verdedigers van de president hebben de geschiedenis op hun hand, want als de verdachte al gelogen heeft dan was het geen meineed in juridische zin; en iemand afzetten die tweemaal door het volk is gekozen, betekent dat men de verkiezingen ongedaan maakt.

Wat zal het oordeel van 'de historie' zijn? Die doet geen finale uitspraak. Het oordeel wisselt met de tijd en de rechters. Als tijdgenoot vraag je je af waar het over gaat. Landverraad, het lot van miljoenen, van een enkeling wiens leven door een leugen vernietigd dreigt te worden? Of over de kamertjeszonde van een man die beter had moeten weten en - via via erbij gelapt door een dame die ook niet 18- karaats is - aan het liegen is geslagen, wat het volk koud laat zolang hij zijn eigenlijke werk goed doet? Dat valt met de beste wil van de wereld geen worsteling tussen recht en onrecht te noemen. Het is gemondialiseerd kabaal waarin het vraagstuk van waarheid en leugen het allang heeft afgelegd tegen de sensatie van de presidentiële seks, en die weer tegen de wens om de economische voorspoed niet te laten verstoren. Een poging, het geheel te reanimeren loopt vast in de publieke weerzin en verveling.

Juist omdat dit drama tot het proces van de eeuw is uitgeroepen, zegt het vooral iets over het einde van de eeuw. Niet dat het er in het begin en het midden met recht en waarheid beter voorstond. Het kenmerk is juist dat dit een luxe drama is, waarin de spelers en de kiezers het zich kunnen veroorloven het impeachment, bedoeld als hoogste vorm van proces, te laten worden tot een farce van publiciteit en haarkloverij, waarin waarheid en leugen, recht en onrecht niet meer te onderscheiden zijn.

H.J.A. Hofland