HJA HOFLAND
Eerder verschenen
columns

DE DRAAD
JL HELDRING
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN

13 januari 1999

Voortgezette backlash

Er is een groot verschil tussen het drama in Gorkum, de vechtpartij in Leeuwarden waarbij Meindert Tjoelker de dood vond en al die andere van de afgelopen tientallen jaren die ook noodlottig zijn geëindigd maar geen diepe beroering hebben veroorzaakt.

Hoe het komt dat een voorbeeld van wat we nu 'zinloos geweld' noemen, het doodslaan van een jongen op het strand van Egmond in 1984, aan de nationale aandacht is ontsnapt, weten we niet. Waardoor Tjoelker en Kloppenburg meer zijn dan de namen van slachtoffers is ook zo'n raadsel van de publiciteit. Maar de publiciteit zelf en vooral de duurzaamheid daarvan, heeft iets nieuws aan het oude verschijnsel toegevoegd. Iedereen die op 'stapavonden' in vechtpartijen betrokken raakt, iedereen die een vuurwapen in zijn zak steekt zou nu kunnen weten dat hij wordt gepakt, en dat hem niet alleen het proces en de cel wacht, maar dat hij ook zal worden getroffen door de algemene verontwaardiging en het toenemend publiek ongeduld. Een cafébezoeker kan niet zo beschonken of onder de pillen raken dat dit besef hem nog kan ontgaan. De vraag is dan, wat in de hersens van zo iemand omgaat dat hij toch zo gek komt, een mes of een pistool bij zich te steken en dit ook te gebruiken.

Dat is een vraagstuk voor de psychiatrie, andere takken van wetenschap en de cultuurkritiek al dan niet van de kouwe grond. Het ervaringsfeit blijft: op stapavonden dreigt het in uitgaansbuurten nog altijd een zo grote bende te worden dat iemand daarbij het leven verliest. Daar hebben de gedragswetenschappen niets aan kunnen verhelpen, zoals opnieuw is gebleken. Misschien is de pakkans nog niet groot genoeg. Dat is tot nader order gewoon een klassiek probleem van de politie.

We houden graag vast aan onze voorstelling dat Nederland een aardig, verdraagzaam land is. In menig opzicht, vind ik, is het dat ook. Maar op vrijdag- en zaterdagavonden kunnen sommige goeie jongens, trouwhartige Jekylls van het ene ogenblik op het andere in Hydes veranderen, en dat is geen aangenaam gezicht. Wie dat niet wil geloven, raad ik aan in de nacht van vrijdag op zaterdag een excursie te maken over het Leidse[- ]plein en het Rembrandtplein in Amsterdam. De vrolijkheid wordt hier al geruime tijd en tot nu toe doeltreffend beteugeld door een paar pelotons van de ME . Dat geeft een veiliger gevoel, maar afgezien daarvan: je kunt je iets beters voorstellen dan deze donkerblauwe grimmigheid die moet voorkomen dat de spontane feestvreugde van het après-disco zich tot een partijtje schoppen, steken en schieten ontwikkelt. In Tilburg heeft bur[- ]gemeester Stekelenburg een bescheiden weekend-Maginotlinie geïnstalleerd, en het helpt. In Ede, waaraan we nog denken als een vreedzaam vertrekpunt voor fietstochtjes op de Veluwe, zijn op het centrale plein zestien videocamera's neergezet. Iedere zichzelf respecterende gemeente heeft zulke preventieve elektronica. Als we een inventarisatie zouden maken van wat op dit gebied is gebeurd sinds de uitdrukking 'zinloos geweld' in omloop is, zouden we tot de conclusie kunnen komen dat Nederland volstrekt geen aardig, verdraagzaam land meer is. Dat is een vergissing. Daardoor begint het misschien weer aardiger en verdraagzamer te worden.

Een eigenschap van zo'n land is, dat het verweer tegen dergelijke belagers laat op gang komt. De verdraagzamen zijn geneigd te geloven dat het allemaal niet zo'n vaart zal lopen. Het is dan ook moeilijk, te erkennen dat je de openbare weg deelt met een aantal mensen die, behalve door de afwezigheid van een beredeneerde ideologie, in niets verschillen van een ouderwetse SA -man. Pas na een reeks van drama's komt de backlash.

Die is nu op gang gekomen. Strenger straffen voor illegaal wapenbezit en wapenhandel, preventief fouilleren in 'uitgaansgebieden' (in voorbereiding), afschaffing van het happy hour (voorlopig mislukt en oncontroleerbaar), een afkoelingsuur met frisdrank voor sluitingstijd (wereldvreemde illusie), het hoort allemaal tot de backlash. Maar is het voldoende? De enige preventie die per slot van rekening altijd het best werkt bestaat uit het vergroten van de pakkans. En dat doel wordt bereikt met het klassieke middel: de politie, nu geholpen door het eigentijds volstrekt geweldloos gereedschap: de videocamera.

'Zinloos geweld' heeft als uitdrukking de verdienste dat de publiciteit om dergelijke drama's erdoor wordt bevordert. Maar zoals is gebleken, is dat niet voldoende. Er zit teveel gratuite veroordeling in, teveel verzuchting. Er zou een complementaire uitdrukking moeten worden gevonden waardoor het iedere parttime straatfascist duidelijk wordt, dat na zijn trap, steek of schot de pakkans honderd is, en daarna een lange verwijdering uit een au fond nog aardige maatschappij onherroepelijk.

H.J.A. Hofland