HJA HOFLAND
Eerder verschenen
columns

DE DRAAD
JL HELDRING
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN

16 september 1998

Optocht der zuiveraars

Terwijl het presidentschap van Richard Nixon zijn roemloze nadagen beleefde, groeide onder de Amerikanen de behoefte aan nieuwe zuiverheid in Washington. Het resultaat was Jimmy Carter. Ook toen al was er felle belangstelling voor het seksleven van het staatshoofd. Carter liet zich interviewen door Playboy. Op de vraag of hij weleens overspel had gepleegd, antwoordde hij: 'Alleen in gedachten.' Er was nog geen Kenneth Starr die de naam van de uitverkorene had willen weten, de frequentie, plaats en wijze waarop. Het publiek lachte om zijn bekentenis en had er vrede mee. Een krachtig staatsman was Carter niet, maar hij heeft aan veel tegenspoed het hoofd geboden en zijn presidentschap zonder schandalen uitgediend. Amerika voelde zich toen vernederd door de bezetting van de ambassade in Teheran en de rampzalig geëindigde poging om de gegijzelden te bevrijden. Het resultaat was Ronald Reagan die de nieuwe zonsopgang aankondigde.

Na hem kwam George Bush. Hij won de Golfoorlog maar met zijn nieuwe wereldorde is het niets geworden. Hij werd de president van de stagnatie. Daaraan heeft Bill Clinton zijn zege van 1992 te danken. Niet toevallig, zei men, is hij geboren in a place called Hope. Op de avond van de overwinning werd in zijn kamp plechtig het lied Yesterday's gone gezongen. Weer was een nieuw tijdvak aangebroken.

Lang geleden. In bijna zes jaar heeft Bill Clinton bewezen, een zwak en zwalkend president te zijn. Dat hij het tot zijn tweede termijn heeft gebracht heeft hij voornamelijk te danken aan de economische voorspoed die zonder hem niet veel minder zou zijn geweest, en aan zijn adviseurs op wier initiatief hij in 1996 voor zijn binnenlandse politiek grote stukken van het Republikeinse programma heeft geplagieerd. In de buitenlandse politiek ontbreken de heugelijke wapenfeiten. Clinton heeft tussen 1992 en nu een soepele transformatie bij zichzelf verricht. Zichzelf veranderend heeft hij zich als politicus gehandhaafd. Als man is hij van Gennifer tot Monica dezelfde gebleven.

Nu spartelt hij wel of niet naar zijn einde. Als ik moest wedden zou ik bescheiden inzetten op de kans dat hij volhoudt en het haalt. Wall Street doet dat ook. Maar zal het veel verschil maken of hij al dan niet zijn twee jaar uit zit? Als hij nu zou aftreden, zou hij al een ontredderde Democratische partij achterlaten. Komt het tot impeachment dan wordt de verwoesting in zijn eigen gelederen nog groter. Blijft hij, dan zal hij tot het einde belast zijn met de hypotheek van zijn strapatsen, en niet alleen hij maar iedereen die zijn bondgenoot is gebleven. Alles wat naar grote daden zweemt wordt beoordeeld als een poging tot compensatie of een afleidingsmanoeuvre. Wat moeten we denken van zijn wereldconferentie tot het voorkomen van de economische crisis? Wat denken de andere wereldleiders als ze de uitnodiging krijgen, en wat als ze misschien straks allemaal onder leiding van de hoofdwereldleider aan tafel zitten en hij sigaren presenteert? Clintons presidentschap beweegt zich tussen verdacht en belachelijk.

Nu al is de vraag: wat na Clinton? Bij iedere vorige diepe crisis in de Amerikaanse politiek heeft zich bijtijds een redder aangediend. Deze president zelf is er zo-een geweest. Opnieuw is er grote vraag naar zuiverheid. 'Voor veel Amerikanen is dit schandaal het zoveelste teken van een breed en diep moreel verval', schrijven David Broder en Richard Morin (International Herald Tribune van 12-13 september) in een artikel dat rijk voorzien is van toelichtingen in cijfers. Maar volgens andere cijfers kan de zorg om het moreel verval toch weer samengaan met een positief oordeel over de manier waarop de president zijn eigenlijke werk doet. Hoeveel is de begeerde zuiverheid de kiezers waard? Dat om te beginnen.

En dan: wie zou de nieuwe zuiverheid moeten bewerkstelligen? Kenneth Starr? Hij is de andere kant van het nationale probleem. De zuiverheid die hij vertegenwoordigt is die van de Inquisitie, zoals Le Monde heeft vastgesteld. Zijn methoden komen eerder in de buurt van de Stasi. Door de manier waarop hij de bevoegdheden van de openbare aanklager heeft gebruikt, zal degene die na Clinton komt, zich voortdurend als een potentiële vervolgde moeten voelen, zonder vertrouwelingen, ieder ogenblik paraat om wel of niet gegronde beschuldigingen van welk kaliber ook het hoofd te kunnen bieden.

Veel van Starr's bondgenoten, in de pers en de politiek, horen bovendien tot degenen die als hoeders van de nieuwe zuiverheid niet de beste papieren hebben. Wat zou zijn macht zijn zonder de pers van de hetze, de kranten van Rupert Murdoch, de Clinton-haters van het eerste uur, de moral majority, de religious right? Het kamp van Starr is een monsterverbond van zeloten, reactionairen en schandaalexploitanten dat aan een moderne liberale maatschappij geen boodschap heeft. Als uit dit midden de zuiveraar zou opstaan, was het een ramp, en niet allen voor Amerika.

Het is nog maar vier jaar geleden dat weer een zuiveraar in Washington verscheen: Newt Gingrich met zijn kruistocht tegen de bureaucratische verwordenheid van Washington, zijn Contract with America dat de macht weer zou terugbrengen bij de kiezers. De Gingrich revolutie is vastgelopen, de leider heeft zijn getetter afgeleerd en wat er van hem overblijft lijkt niet op een politicus van het revolutionair formaat dat hij zichzelf had toegeschreven. Het saldo van de confrontaties tussen Clinton en Starr bestaat uit bijna 500 pagina's prikkellectuur dat met politiek, macht van de kiezer, wereldeconomie niets te maken heeft. Valt het de kiezers niet kwalijk te nemen als ze, na alle zuiveringen, vernieuwingen en revoluties van de afgelopen halve eeuw, het deze keer massaal zullen laten afweten. Dit schandaal moet worden 'verwerkt' door een gedepolitiseerde, cynische samenleving. Zolang de economie blijft groeien en het aantal banen stijgt, zal dat wel lukken. Zonder crash, recessie, depressie kan het land het zich veroorloven dat, met een beroep op de hoogste beginselen en bedoelingen, de politiek zichzelf verder sloopt, met of zonder zuiveraars.

H.J.A. Hofland