HJA HOFLAND
Eerder verschenen
columns

DE DRAAD
JL HELDRING
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN

26 augustus 1998

De wereldleiders

De klassieke, laatste vraag in de politiek is: cui bono? Wie profiteert, aan wie de grote winst? Misschien had die vraag gesteld moeten worden toen de Amerikaanse president de eerste tekenen gaf - alweer jaren geleden - dat hij aan zijn lange midlife crisis was begonnen en daarvan in de media veel werk werd gemaakt. Maar waartoe dient dit circus van de waarheid vandaag? Wordt het Amerikaanse recht er beter van, zal de politiek aan eerlijkheid winnen, wordt het land zelf gelouterd? Dat zal misschien duidelijk worden als Clintons opvolger zich heeft ingewerkt.

Degenen die nu bij deze totale openbaring van het presidentiële Kinseyrapport het meeste garen spinnen zijn niet de voorvechters van de zuiverheid in de politiek maar de doodsvijanden van de politicus Clinton, zoals daar zijn de fanatieke aanhangers van de pro life-beweging tegen alle vormen van abortus; de leden van de National Rifle Association die in ieder huis een vuurwapen willen, desnoods een kalasjnikov; de Religious Right die zich als utopie een soort theocratie anno 1800 droomt; de haters van homoseksuelen; degenen die denken dat de Verenigde Naties de macht in Amerika hebben overgenomen. Deze verscheidenheid van idealisten vindt haar trouwste bondgenoten in een bloeddorstige schandaalpers, van de National Examiner tot Rupert Murdochs New York Post. Vergeten we niet de profiteurs van de dubbele moraal, de seksindustrie van de publiciteit, van Playboy tot The Hustler en nog treuriger. Dit is, ongeveer, het monsterverbond dat de winst van Clintons afbraak incasseert. En daarbij komen dan natuurlijk nog zijn gewone politieke tegenstanders binnen en buiten zijn partij, maar dat is een andere categorie.

Het slopen van deze president, dit mondiaal drama waarin hij wordt teruggebracht tot een wanhopige en lachwekkende sukkel, is zo'n deprimerend schouwspel, niet omdat hij het er niet naar heeft gemaakt, niet omdat zijn lot onverdiend zou zijn, maar omdat hij de verkeerde slopers heeft getroffen. Daar valt niets meer aan te doen. Per dag verliest hij meer van zijn geloofwaardigheid, in steeds wijdere kringen. Het is niet meer van belang of Monica onder de dwingende ogen van Kenn Starr de waarheid vertelt dan wel iets uit haar duim zuigt. Monica en Kenn worden eerder op hun woord geloofd dan de leider van de vrije wereld, tevens machtigste man van de aarde. De strapatsen van de president mèt de manier waarop die door de onafhankelijke aanklager worden opgehelderd, plus de gevolgen daarvan, horen bij elkaar. Dat geheel is de crisis van Amerika.

Het wereldtoneel verplaatst zich naar Moskou. Daar is iets heel anders aan de hand. In tegenstelling tot de Amerikaanse economie zakt de Russische met toenemende snelheid in elkaar. Ter oplossing van dit vraagstuk heeft president Jeltsin een nieuwe premier benoemd, dezelfde die hij een half jaar geleden had ontslagen. Niemand heeft nog vertrouwen in hem, niemand gelooft dat uit zijn politieke capriolen nog iets goeds kan voortkomen. Op zijn unieke persoonlijke manier heeft ook Jeltsin zichzelf gereduceerd tot een wereldnummer dat aan zijn laatste voorstellingen bezig is. Zoals in het Amerikaanse Congres worden in de Doema voorbereidingen getroffen om het staatshoofd af te zetten. Over een week zullen beide heren elkaar ontmoeten in wat lang geleden een topconferentie werd genoemd. Het beloven gouden dagen te worden, niet voor de politiek maar voor de journalisten, de humoristen, de conferenciers, de politieke tekenaars.

Het is dus niet de vraag wat er in de marge van de grote wereldpolitiek nog te lachen valt, maar hoe het na het aftreden van beide wereldleiders zal gaan. Door wie worden ze opgevolgd en wat is hun agenda? Als Clinton binnenkort met of zonder impeachment zou aftreden, bestaat zijn erfenis uit drie ruïnes: een zwaar aangetaste Democratische Partij, het beschadigde instituut van het presidentschap en het slepende schandaal van de verkiezingsfondsen waarin bovendien de rol van zijn wettelijke opvolger Al Gore niet is opgehelderd. Dat betekent nieuw onderzoek, misschien wel de volgende onafhankelijke aanklager. Hoe dat ook verder zal gaan, de agenda van de nieuwe president zal hoofdzakelijk worden gedicteerd door de diepe crisis van de Amerikaanse binnenlandse politiek. De buitenlandse politiek wordt door binnenlandse prioriteiten bepaald.

Veel onzekerder is de toekomst van Rusland, omdat de economische crisis voorlopig niet voorbij is, en omdat het steeds minder te vermijden valt dat daaruit politieke gevolgen ontstaan. Het is nu, nadat deze crisis niet meer wordt ontkend of met beloften kan worden gesust, waarschijnlijker dat Rusland na Jeltsin een veiligheidsrisico voor Europa wordt, op een heel andere manier dan de Sovjet-Unie dat is geweest, en vooral minder voorspelbaar. Op de agenda van de buitenlandse politiek staan dan verder de economische vraagstukken in Zuidoost- Azië en het internationaal terrorisme en misschien helemaal onderaan de kleine oorlog in Kosovo. Zonder Amerikaanse leiding hebben West- en Midden-Europa tegenover die zee van plagen niets te betekenen.

Menselijkerwijs gesproken is het al een wonder dat de president niet aan zijn simultaanschaakpartij met Starr, Lewinsky, zijn partij, zijn volk en de rest van de wereld ten onder is gegaan. Alleen al voor zijn persoonlijke gezondheid zou het beter zijn dat er nu werd gekozen: aftreden of met rust gelaten worden. In de politiek zijn de categorieën normaal en abnormaal over het algemeen niet zo vlug van toepassing. Maar in dit geval zou je zeggen dat de grenzen van de krankzinnigheid dicht worden benaderd.

H.J.A. Hofland