HJA HOFLAND
Eerder verschenen
columns

DE DRAAD
JL HELDRING
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN

29 juli 1998

Starr: Historische held

NEW YORK - In wezen is de zaak eenvoudig. De president en de stagiaire zijn een poosje samen in één kamer geweest. Of een paar keer. Of nog vaker. Wat hebben ze daar gedaan?

De stagiaire heeft, of had, een oudere vriendin, ambtenares, die nog hogerop wilde in de literatuur en de beroemdheid. De stagiaire hield lange telefoongesprekken met de vriendin, en begon wel of niet op te scheppen. Seks met de president! Als je het strategisch aanpakt kun je er in deze tijd jaren van leven. Een toekomst in Hollywood is niet buiten bereik. Maar de stagiaire was bescheiden. Haar vriendin niet. Wat haar in vertrouwen was verteld hing ze snel aan de grote klok. De stagiaire en de president verweerden zich: geen seks! En ook geen pressie op de stagiaire uitgeoefend om daarover te liegen. Dat kwam de president op de televisie vertellen en hij trok er zijn trouwhartigste gezicht bij. Politiek van groot kaliber was het niet.

Toch is Monica Lewinsky een meisje van wereldbelang geworden. Ze prolongeert het Amerikaanse drama voor drie personen waarin de derde wisselt. De eerste is de president zelf die, afgezien van zijn betekenis als staatsman, in zijn particuliere leven een rommelig spoor van halve raadsels achterlaat, zaken die wel of niet door de beugel kunnen maar die zo ingewikkeld zijn dat wat volgens zijn vijanden de waarheid is, niet valt te achterhalen. De tweede is de speciale aanklager Kenneth Starr wiens rechtsgevoel in grootte wedijvert met zijn haat tegen de president. In het drama van hun worsteling is de derde partij soms een vrouw: Gennifer Flowers, Paula Jones, Monica Lewinsky. Soms zijn er meer personen die dan een complex vertegenwoordigen. Het complex heet Whitewater, of Travelgate, of het gaat over het fundraising ten behoeve van de Democratisch partij. Het onderzoek naar de meeste van die raadsels heeft te weinig opgeleverd om Clinton als president te schaden. De kwestie van de fondsen is een zaak die een kwaad van de hele Amerikaanse politiek is. Het onderzoek naar Whitewater heeft vier jaar geduurd, 30 miljoen dollar gekost en is op niets uitgelopen.

Een half jaar geleden verscheen Monica Lewinsky op het toneel. Als ze zorgvuldiger in het kiezen van haar vriendinnen was geweest, had geen mens van haar gehoord. Nu is ze wereldberoemd. Kenneth Starr die al kon vermoeden dat de zaak met Paula Jones (ook wereldberoemd) op niets zou uitdraaien, heeft iedereen gedagvaard die er meer van zou kunnen weten, van Monica's moeder tot de lijfwacht van de president. Hij heeft alle horden genomen die het verschijnen van getuigen zou kunnen verhinderen. Nu is de president zelf aan de beurt. Hij spartelt tegen, zoekt omwegen, en terwijl hij daarmee bezig is, verschijnt Monica voor een gezelschap van Starrs vertegenwoordigers en herroept haar verklaring. Wel seks! Hoewel geen druk uitgeoefend om in eerste aanleg te liegen. 'Er gaat niets boven een zitting waar je de getuige recht in de ogen kunt kijken', is de stelling van Starr. Nu de president zelf. Dat kan nog een poosje duren.

Het geheel is geen nobele voorstelling, maar wel meeslepend. Wat wil Starr horen als hij zijn zin heeft gekregen en de president zich moet laten ondervragen, direct, zonder bijstand van zijn advocaat? In aanmerking genomen de carrière van de politicus Clinton kan men zich niet voorstellen dat hij - ls hij schuldig zou zijn - tegenover zijn grootste vijand opeens door de knieën zal gaan, schuld bekennen, berouw tonen, genade vragen. Deze zaak is zonder getuigen, zoals de vorige waarin Paula Jones een hoofdrol speelde: een ja tegen een nee. Er is geen bewijs dat de doorslag kan geven. Een manier van kijken is geen bewijs. Wat zou Starr overblijven na het nee van Clinton?

Over het vervolg zijn de rechtskundigen het niet eens. Zou een meerderheid in het Huis van Afgevaardigden het bewijs voldoende vinden om een procedure tot afzetting, impeachment, te beginnen? Is het denkbaar dat voor het eerst in de geschiedenis een zittende president zal worden vervolgd omdat hij van een misdaad - meineed - wordt verdacht? Dat zijn allemaal juridische overwegingen. Die voltrekken zich niet in een vacuum maar in een politieke sfeer. Impeachment of een vervolging wegens meineed of het belemmeren van de rechtsgang zou een circus van internationaal formaat veroorzaken, een voorstelling vergeleken waarbij die van Nixon in het niet verzinkt.

Het kan niet anders. Afgezien van de juridische merites zijn er de politieke bedoelingen en consequenties. Starr is al jaren bezig met de stelselmatige, rigoureuze afbraak van de president. Waarom? Clinton heeft een lange reeks voorgangers die allemaal hun eigen Paula's en Monica's hadden, maar geen last van speciale aanklagers en de publieke opinie. Wat is er veranderd? De publieke opinie kan in dit geval niet de doorslag hebben gegeven. Het is waar dat er voor dit soort gemengd nieuws een onverzadigbare markt is. Maar tot nu toe heeft de consument zijn belangstelling daarvoor van zijn politieke opinies gescheiden. Toen Lewinsky een half jaar geleden haar debuut in de openbaarheid maakte, bleef de populariteit van de president onaangetast. Vervolgens was het eerder Starr van wie men genoeg begon te krijgen. Is de zaak van Starr er intussen sterker op geworden? Wie is betrouwbaarder: iemand die in zijn nee volhardt of iemand die haar nee in een ja verandert nadat haar immuniteit is beloofd? Wat zegt het recht in de ogen kijken?

Starr is een interessanter persoonlijkheid dan Clinton. Misschien wordt hij gedreven door zijn opvattingen van wet en recht. Misschien huist in hem ook de puriteinse fundamentalist, aanvoerder in de strijd tegen het bederf. Misschien heeft hij de energie van een onverzoenlijke haat. Van zijn wat bolle, nu weer vriendelijk glimlachend gezicht valt dit alles niet af te lezen. Uit wat in aanleg niet meer dan een schandaaltje is, maakt hij een wapenfeit van wereldbetekenis. Met zijn acties veroorzaakt hij een demonstratie van de modernste zeden en gewoonten. Het zijn historische tijden maar geen heldhaftige.

H.J.A. Hofland