HJA HOFLAND
Eerder verschenen
columns

DE DRAAD
JL HELDRING
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN

8 juli 1998

De goede bedoelingen

Er komt nog geen messenverbod in Amsterdam. Geen wonder. Het voorstel had alle eigenschappen van zo'n conjuncturele ingeving.

Na een stompzinnig geval van doodslag worden maatregelen geeist. Er wordt een initiatief genomen dat rijk is aan goede bedoelingen en dat wel veel publiciteit genereert (zoals het in vaktaal heet), maar dat arm blijkt te zijn aan praktische consequenties. In plaats van het verbod komt een nadere studie. Dat is goed nieuws voor de messenhandel, maar je vraagt je af wat er nog te studeren valt. Iedereen die weleens in een gereedschapswinkel komt of hier en daar in de etalages kijkt, weet dat al tientallen jaren het aanbod steeds gevarieerder is geworden. Stiletto's zijn al lang geleden verboden. Een korte inspectie in de buurt waar ik dit schrijf, leerde vanmorgen dat ze als vanouds in de etalage liggen, naast allerlei ander gereedschap waarmee men zich op stapavonden wapent. (En dit is een buurt die zijn roem aan het stappen dankt). Zeker tot september, als de studie afgerond moet zijn, kan de messenhandel zich veilig voelen.

Het vorig jaar is het land geschokt geweest door een aantal gevallen van doodslag die onder opzienbarende omstandigheden werden gepleegd, door mensen van wie men dat niet had verwacht. De geschoktheid heeft geleid tot nationaal rouwbeklag, eerbetoon aan de slachtoffers, een minuut stilte, een plaquette op de plaats van de misdaad, een lieveheersbeestjes-actie en goede voornemens onder de noemer 'meer blauw op straat'. De rechtvaardigheid jegens andere slachtoffers eist te vermelden dat deze gevallen van doodslag c.q. openlijke geweldpleging niet de eerste van dit soort waren. De statistiek van de criminaliteit leert iets heel anders. Die laat zien dat er over de jaren heen een lange reeks aan vooraf is gegaan. Maar hoe cynisch dat ook mag klinken, het publiek en de politiek hebben een tijd van toenemende ervaring met het leed van anderen nodig voor actie kan worden genomen. Er moet een verzadigingspunt worden bereikt.

Dat leek vorig jaar het geval te zijn. Er ontstond een discussie over zero tolerance, tolerantie nul, zoals die onder het bewind van burgemeester Giuliani in New York wordt toegepast. Voor zijn aantreden stond de stad, bestuurd onder verantwoordelijkheid van de overigens zeer fatsoenlijke en verdraagzame David Dinkins, wat moorden aangaat aan de top van de ranglijst. De tolerantie nul van Giuliani is waarschijnlijk een van de oorzaken waardoor het aantal moorden is gehalveerd. Wetenschappelijk is het niet bewezen. Er zijn nog andere oorzaken waarop men studeert. De politiek van Giuliani heeft nadelen die overigens niet onvermijdelijk zijn, maar het tastbaar saldo is dat er nu een paar honderd mensen in leven zijn die anders op het kerkhof zouden liggen.

Tolerantie nul had in Nederland voorstanders. Degenen die zich ertegen verzetten brachten te berde dat zo'n methode 'strijdig is met het Nederlandse volkskarakter'. Is het vermoorden van volslagen onbekenden met wie men een terloopse ruzie krijgt dat dan niet, is de voor de hand liggende vraag. Ik heb er geen antwoord op gehoord of gelezen. Zoals zoveel discussies in Nederland is die over de tolerantie nul vervaagd voor een conclusie was getrokken. Toen werd Amsterdam geschokt door tien slachtoffers van geweld binnen één week. De reacties doen sterk denken aan die van het vorig jaar.

Enigszins vergelijkbaar met de bestrijding van het messentrekken zijn de pogingen om het verkeer veiliger te maken. Enigszins omdat veel meer mensen in het verkeer het leven laten (in 1997 waren het er 1.163), zonder dat van boze opzet sprake is, ten tweede omdat het aantal door voor de hand liggende maatregelen gemakkelijk zou kunnen worden verminderd, en ten derde omdat dit hele vraagstuk evenmin aan het einde van zijn wetenschappelijke bestudering is gekomen, laat staan dat er een 'politieke wil' is om de noodzakelijke maatregelen te nemen. Het is niet doenlijk, een messenverbod op straat te controleren, maar wel in cafés en disco's. Dat gebeurt. De gewapende bezoeker moet nu zijn mes afgeven en krijgt het bij zijn vertrek terug, dat wil zeggen nadat hij het een en ander heeft gedronken. Neem het hem voorgoed af zoals staat in een voorstel dat nog moet worden aangenomen. De automobilist die met alcohol op achter het stuur gaat zitten, is op dat ogenblik al een misdadiger. Behandel hem op die manier en neem hem zijn auto af. De automobilist die in de stad tussen twee verkeerslichten nog even tachtig weet te rijden, begaat geen overtreding maar een misdaad. Zet daar wat geavanceerde elektronica neer in plaats van borden met vermanende rijmpjes en laat hem een wurgende boete betalen, om te beginnen. Dat is geen tolerantie nul. De enige die in zijn praktijk dit beginsel volgt, met onherroepelijke gevolgen, is degene door wiens toedoen iemand sterft.

De Nederlandse overheid is, net als het hele volk, vol goede bedoelingen. Men prijst zichzelf om zijn tolerantie die zich ook kan uitstrekken tot de meedogenloosheid van anderen. Nederlanders zijn bovendien geneigd tot perfectionisme en door een veelheid van opvattingen gedoemd tot het zoeken naar consensus. Daardoor duurt het hier soms langer dan in andere Westerse, ook democratische landen voor een vraagstuk wordt opgelost. Dat kan goed zijn voor Nederlandse opvattingen van de democratie maar niet voor de veiligheid.

H.J.A. Hofland