HJA HOFLAND
Eerder verschenen
columns

DE DRAAD
JL HELDRING
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN

13 mei 1998

Een duivels toeval

Een samenzwering die zich ontwikkelt tot een klucht. Eerst verklaart de IFALPA , de internationale pilotenvereniging, Schiphol tot een van de onveiligste luchthavens ter wereld - zwarte ster - omdat het vermijden van geluidshinder vóór de veiligheid gaat.

Dan dreigt de UEFA de finale van het internationale clubvoetbalkampioenschap van Amsterdam naar een gastvrijere stad te verhuizen omdat op Schiphol niet genoeg vliegtuigen met supporters kunnen landen. Dit veroorzaakt nationale schrik, tot in de harde kern van de milieubeweging. Voetbal gaat voor - ja, wat niet? De minister spreekt in Sint Petersburg kalmerende woorden. De aanvoerder van het milieu verzekert dat de gederfde stilte vanwege het voetbal in de winter wel kan worden ingehaald. Het gedaver van het lachen in Spanje en Italië overstemt het motorlawaai op Schiphol.

Het had erger kunnen worden. Men stelt zich het volgende voor. Minister Jorritsma is bijtijds gezwicht voor de eisen van het internationale voetbal, zodat negentig chartervliegtuigen koers naar Schiphol zetten. Maar het milieu heeft geen krimp gegeven. Over zes uur begint de wedstrijd. Het wordt slecht weer. Eén vliegtuig dat te veel lawaai boven de uitverkoren stad dreigt te maken, wordt verwezen naar de Zwanenburgbaan, wordt getroffen door zijwind, en komt in het gras terecht, net als de Boeing 757 van Transavia vorig jaar december. Dat maar vijf supporters gewond raken en, zwaar ingezwachteld, toch naar de wedstrijd kunnen, maakt het nog erger. De foto's van de tribunehelden, met uitvoerige verklarende onderschriften, halen de wereldpers. De IFALPA heeft voor het oog van de wereld gelijk gekregen, de milieubeweging op haar manier ook, en de machtige UEFA voelt zich door Amsterdam bedrogen. Hier is maar één grote verliezer: de hoofdstad.

Schiphol is het Nederlandse drama in zijn zuiverste, meest overzichtelijke vorm. Daar ligt de luchthaven, resultaat van grote economische eerzucht en nationaal perfectionisme, voorbeeld voor het buitenland. Is intussen gegroeid tot een stad op zichzelf die vast van plan is, zich verder uit te breiden door nieuwe verbindingen over land en door de lucht. Praktisch op loopafstand, en met ieder openbaar vervoer tien minuten verwijderd, ligt het expansiegebied van de hoofdstad, de Zuidas. Daar groeit snel een nieuwe skyline. In al die plannen en projecten in uitvoering is al onmetelijk veel geïnvesteerd. Voor nog eens een kosten-batenanalyse is het veel te laat.

Al tientallen jaren weet men dat de luchthaven te dicht bij de grote stad ligt. Te veel lawaai, enz. Men, dat wil zeggen ieder stadsbestuur en iedere landsregering heeft, als het erop aankwam grote besluiten te nemen, zo geruisloos mogelijk gekozen voor uitbreiding van Schiphol, en zich tegeljkertijd verzekerd van een theoretisch alibi, het alibi van de goede bedoelingen met iedereen. Eerst was het de Markerwaard, toen een luchthaven in zee, intussen de discussie over nut en noodzaak, er kwam een nieuwe manier om het geluid te meten, enz. Met de verzamelde fop-projecten valt al een boek te vullen.

In de praktijk kwam het er voortdurend op neer dat men deed alsof de vraagstukken van Schiphol vanzelf overgingen. Natuurlijk loopt het op deze manier een keer mis. Als er consistent een beleid van uitbreiding wordt gevoerd, worden daarmee de tegenstellingen tussen twee clusters van gevestigde belangen versterkt. De economische belangen, afgaande op het feitelijk beleid van stads- en rijksoverheid, investeren verder, de uitbreiding genereert als het ware zichzelf, terwijl als gevolg daarvan de omwonenden binnen een wijder wordende cirkel zich ingraven. Als men een mooi voorbeeld van een vicieuze cirkel wil hebben: dan dit.

Het is wel een duivels toeval dat de piloten, de voetballers en het milieu samen de toestand zo dwingend verhelderen. Voetbal, reizen en milieu: onderwerpen van de hoogste orde. Amsterdam wil de supporters in de Arena. De supporters willen door de lucht reizen. Het milieu wil eigenlijk geen negentig vliegtuigen met supporters in de lucht, en misschien wel helemaal geen voetbal. De minister zegt ja tegen het voetbal en nee, hoewel ja, voor deze keer tegen de vliegtuigen. Gods water loopt over gods akker.

De bekroning van de Deltawerken is de Oosterscheldedam. Die werd in aanwezigheid van buitenlandse staatshoofden door koningin Beatrix geopend in oktober 1986, bijna een halve eeuw na de eerste plannen voor de afsluiting van de zeegaten, en ruim 33 jaar na de watersnoodramp. Deze dam, die 5,5 miljard gulden heeft gekost, tenslotte ruim drie miljard meer dan was voorzien, is een wonder op het gebied van Hollandse compromissen: de natuur werd gered, de veiligheid gediend, de economie bevorderd en daaruit is een bouwwerk ontstaan dat tot de nationale trots hoort. De bittere ruzies van destijds over de steeds hoger wordende kosten zijn vergeten.

De Oosterscheldedam doet in de verte denken aan de tunnel voor de HSL onder het groene hart. Als je een kosten-batenanalyse zou maken, nu, ruim voor de tijd van het boren is aangebroken, zou die in economisch opzicht waarschijnlijk ook een catastrofale uitkomst laten zien, temeer omdat er zo te zien niemands veiligheid mee gediend is, en - wie weet - het gespaarde weiland nog eens zal dienen voor de aanleg van een subtropisch zwemparadijs. De HSL -tunnel is voorlopig een compromis van historische luxe.

Anders is het met Schiphol. Het kan niet worden opgeheven. De vitaliteit van de Amsterdamse Zuidas en van de 'stad Schiphol' dringt naar verdere groei. De omgeving van de luchthaven wordt verder in het nauw gebracht, tot het wanhopige toe. Waar een stuwdam moet worden gebouwd, worden hele dorpen geëvacueerd. Dat is een oplossing, nog veel radicaler dan die van de Oosterscheldedam. Op het ogenblik onderzoekt mr Klaas de Vries de mogelijkheden van Paars II. Zo'n coalitie zal niet kunnen zonder een regeerakkoord waarin het vraagstuk Schiphol een groot onderdeel is. Wat men ook zal verzinnen, de tijd voor oplossingen die bestaan uit een mistige consensus van telkens wisselende inhoud raakt op. De piloten en de voetballers zijn de getuigen.

H.J.A. Hofland