HJA HOFLAND
Eerder verschenen
columns

JL HELDRING
ROEL JANSSEN
CS VRIJDAG
ELSBETH ETTY
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
PAUL DE LEEUW
LEO PRICK

4 april 2001

De U-2 van Bush

NEW YORK. Het probleem is niet dat een van tijd tot tijd een spionagevliegtuig in moeilijkheden raakt, maar hoe de nasleep wordt behandeld. Kort voor de topconferentie in Parijs, in 1960, werd de geheime U-2 boven de Sovjet-Unie neergeschoten. President Eisenhower ontkende eerst iedere Amerikaanse betrokkenheid. De piloot, Gary Powers, had er het levend vanaf gebracht, werd aan de wereld vertoond. Partijsecretaris Chroesjtsjov verscheen niet op de bijeenkomst. Groot drama in de Koude Oorlog. Het was in de tijd dat het communisme zich ervan overtuigd hield, dat het kapitalisme zou worden overwonnen. 'Wij zullen jullie begraven', zei Chroesjtsjov. Powers moest terecht staan en werd een pion in de mondiale propaganda.

Nu heeft dit Amerikaanse spionagevliegtuig EP-3E na een botsing een noodlanding in China gemaakt. De Chinezen hebben een cadeautje gekregen. Ze bestuderen het inwendige. Hoewel de bemanning nog bijtijds het geheimste heeft vernietigd, zal er misschien nog wat interessante apparatuur zijn overgebleven. De Amerikanen hebben met hun diplomaten kunnen praten maar worden nog vastgehouden.

De Chinezen slaan tot nu toe zoveel mogelijk munt uit het incident, eisen excuses. Er wordt zelfs rekening mee gehouden dat de bemanning terecht moet staan. In de tijd van de Koude Oorlog waren herhaaldelijk confrontaties op het spionagefront. Die werden door beide partijen op den duur over het algemeen met behoedzaamheid behandeld. Waarom scherpen de Chinezen dit incident aan, terwijl kennelijk geen regels van het internationaal recht zijn geschonden, en in Washington niet op deze uitnodiging tot escalatie wordt ingegaan? Omdat het incident onderdeel is van het vraagstuk Taiwan. Peking beschouwt het eiland als onvervreemdbaar onderdeel van China. Het zal, hoe dan ook, weer eens moeten worden ingelijfd. De Taiwanese vloot en luchtverdediging moeten volgens een rapport van het Pentagon, met spoed en grootscheeps worden gemoderniseerd. De manier waarop Peking dit spionage-incident behandelt, is voor de Amerikaanse regering een teken dat met deze modernisering haast moet worden gemaakt. En zo wordt het incident door de Chinezen gebruikt om Washington te waarschuwen, terwijl de Amerikanen Peking waarschuwen. De erkende supermacht tegen de andere die zich al supermacht voelt. Daarmee is een voorbeeldige grondslag voor een escalatie gegeven. Het is een verkennende krachtmeting.

Drie maanden na zijn ambtsaanvaarding blijkt dat de wereld voor Bush er anders, en vooral veel gecompliceerder, uitziet dan voor Clinton. Of de Amerikaanse economie sputtert dan wel aan een recessie is begonnen, is geen economische vraag meer maar een kwestie van woordgebruik. Als een groeiende meerderheid ervan overtuigd is geraakt, dat recessie het juiste woord is, dan zal er politiek gehandeld worden naar de eisen van een recessie. Het herstel van de economie gaat voor alles. De hele wereld kan verontwaardigd zijn omdat de president zich niet meer gehouden acht aan het verdrag van Kyoto. Maar beperking van de uitstoot van schadelijke gassen schaadt in de eerste plaats de Amerikaanse economie. Een voortgaande teruggang zou in alle opzichten de politieke basis van het bewind aantasten. Economisch herstel is de binnenlandse prioriteit die aan alle andere vooraf gaat. Bush heeft de remedie van de oppermacht van de markt gekozen, die van het 'extreme kapitalisme', zoals James K. Galbraith het noemt.

Dit is op het ogenblik de belangrijkste oorzaak van de verwijdering tussen Europa en Amerika. En dan zijn er nog twee: het plan voor een zelfstandige Europese interventiemacht en de uitbreiding van de NAVO, misschien tot de Baltische staten. Uitvoering van het eerste (we moeten het na al die jaren nog zien), zou betekenen dat de Amerikaans-Europese verhoudingen in ieder geval een andere grondslag krijgen, minder Atlantisch. Uitvoering van het tweede plan stuit op heftig verzet van Rusland. Als beide plannen worden verwezenlijkt, zal dat in ieder geval grote veranderingen voor Europa met zich meebrengen, waardoor ons werelddeel er niet veiliger op zou worden.

De wereld van George W. Bush is plotseling veel ingewikkelder dan die van Bill Clinton. In aanleg waren de meeste oorzaken al lang aanwezig. Taiwan en China, de Europese interventiemacht, uitbreiding van de NAVO, de verontreiniging van de atmosfeer, het staat al jaren op de agenda. Nu lijkt een nieuwe urgentie aangebroken. Lijkt, of is? Een van de oorzaken is in ieder geval de staat van de Amerikaanse economie, in combinatie met een radicaal conservatief bewind dat op zijn hoogst een wankel mandaat heeft. China daagt de enige supermacht ter wereld uit. De supermacht bevindt zich economisch niet in de beste staat. Om het herstel te bevorderen neemt het maatregelen waardoor het de Europese partner van zich vervreemdt. De nieuwe benadering van het Palestijnse vraagstuk kunnen we er ook nog bij rekenen. Middelpuntvliedende krachten die sluimerend waren, worden plotseling geactiveerd. Dat zijn geen regionale problemen zoals die in de Balkan.

Na tien jaar van betrekkelijke rust in toenemende welvaart wordt, in wat inmiddels een multipolaire wereld is geworden, de supermacht van veel kanten beproefd. Dat is niet de schuld van Bush. De luxe van het Westen heeft onder andere hierin bestaan dat het zich dacht te kunnen veroorloven de sluimerende problemen aan zichzelf over te laten, opdat ze vanzelf zouden verdwijnen. Dat gebeurt zelden. Het saldo is dat ze allemaal tegelijk komen, op het bureau van een president die zichzelf nog moet bewijzen, en daarvoor niet de beste papieren heeft. De manier waarop hij het Chinese probleem in zijn geheel behandelt, ferm in woorden, maken hem in eigen parochie sterk. Daarbuiten wordt de twijfel groter.

H.J.A. Hofland