HJA HOFLAND
Eerder verschenen
columns

JL HELDRING
ROEL JANSSEN
CS VRIJDAG
ELSBETH ETTY
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
PAUL DE LEEUW
LEO PRICK

7 februari 2001

Verwarring

In vroeger dagen had je de Kremlinologen, mensen die de machtsverhoudingen in de Sovjet-Unie bestudeerden. Uit de groepering van het Centraal Comité van de CpdSU bij de 1 mei-parade op het Rode Plein, konden ze afleiden wie in Moskou de lakens uitdeelde. Nooit meer aan gedacht, tot op 31 januari kroonprins Willem-Alexander en Máxima Zorreguieta in het openbaar samen naar het verjaardagsfeest van de koningin in het Amsterdamse Stedelijk Museum gingen. Hoe moesten we dat duiden? De monarchologen wisten het: zekerheid was hiermee in absolute zekerheid veranderd. Juist uit de manier waarop premier Kok zich daarna onder de scherpste vragen op de vlakte hield, kon worden afgeleid dat de de kogel door de kerk was. Dit is hier het unieke: terwijl de grootst mogelijke zekerheid is gegeven, wordt de spanning verder opgevoerd. Er zit een risico in. Er wordt een punt bereikt waarop het publiek het wel gaat geloven en dan begint het belachelijk te worden.

Het probleem laat zich verdelen in drie onderling afhankelijke hoofdstukken. Het eerste is de schoonvader. Daarover is een casuïstiek ten beste gegeven die niet meer te overzien valt. In welke mate is hij medeplichtig aan het regime-Videla, in welke mate moet hem dat worden aangerekend, welke arrangementen moeten daaruit bij het huwelijk voortvloeien? Hebben wij, Nederlanders, recht van spreken met iemand als ir. Staf die in 1941 in Oldenzaal de 'oostboeren' uitzwaaide, op hun reis naar hun nieuwe landerijen, door de Duitsers veroverd? En na de oorlog minister van Defensie werd? Mogen we een oordeel vellen, als we in 1978 nog in Argentinië zijn gaan voetballen? Of is een WK voetbal iets anders dan een koninklijk huwelijk? Fouten die men zelf vroeger heeft gemaakt, zijn geen verontschuldiging of rechtvaardiging om ze nog eens te maken. Dergelijke vraagstukken. Hoe meer ze worden gesteld, hoe verder het antwoord uit het zicht verdwijnt.

Hier geldt, dunkt mij: de koning is onschendbaar, de ministers zijn verantwoordelijk. De manier waarop het kabinet zijn verantwoordelijkheid heeft opgevat bestaat hieruit dat de schoonvader op een laag pitje is gezet in plaats van dat zijn doopceel is gelicht toen het voor iedereen duidelijk was geworden hoezeer de kroonprins en het meisje aan elkaar verknocht waren geraakt. De Kamer heeft niet van haar recht gebruikgemaakt om te worden geïnformeerd. Er is een politiek van uitstel en massage gevolgd, misschien wel gevoed door de hoop dat het vraagstuk in een polderconsensus zou eindigen. De vraag is: hoe?

Er is een anti-schoonvaderpartij die zichzelf heeft ingegraven, en niet van plan is die positie prijs te geven. Dit betekent dat een huwelijk waarbij de kroonprins zijn aanspraak op de troon niet opgeeft, tot een confrontatie leidt. Bekijken we het realistisch dan zijn de volgende vragen onvermijdelijk: hoe sterk zijn de partijen; hoe verloopt de confrontatie? Het blijft een kwestie van schatten. We hebben de compromisloze tegenstanders, Maarten Mourik, Kamerlid Van Walsem, die ik er niet voor aanzie dat ze een rookbom naar de stoet zullen gooien. Hoe ver is het met de aanklacht? Is er een kans dat de schoonvader straks op Schiphol wordt gearresteerd? Zie de mogelijkheden onder ogen.

Dan is er de partij van de rekkelijken die het jonge paar 'alles gunt' en de schoonvader het bekende 'griepje' aanraadt. Mij dunkt dat deze partij ingewikkeld is samengesteld. Lang voor de familiebladen Story en Privé een factor in de publieke opinie werden, heeft een promovendus als laatste stelling bij zijn proefschrift geopperd dat het koninklijk huis gefinancierd zou moeten worden door Panorama, omdat dit blad alles te danken had aan de romantiek en verwikkelingen ten paleize. Dat mag waar zijn, maar ik denk dat het een vergissing is als men denkt dat de monarchie in deze tijd voornamelijk gegrondvest zou zijn op deze publiciteit. Althans, mijn gevoel zegt me dat de monarchie met deze koningin op het ogenblik een stevige basis heeft in het burgerlijke Nederland. Praktische, klassieke vraag: hoeveel divisies heeft Beatrix? Voor republikeinen en de preciezen onder de monarchisten lijkt het me niet verstandig het op een telling te laten aankomen. Raadpleeg de vaderlandse geschiedenis.

Nog een scenario, zoals gesuggereerd in de enigszins cryptische slotzin van het hoofdartikel in deze krant, 3 februari. 'Niemand kan worden verplicht tot het koningschap de liefde gaat voor.' Dat is het model Edward VIII en Wallis Simpson, de hertog en hertogin van Windsor. Zou het een goede oplossing zijn? Dat zouden we pas weten als er niets meer aan te doen was. In het Britse geval is het wel zeker dat niemand er tevreden mee was, en sommigen er diep ongelukkig door zijn geworden. Maar dat is het Verenigd Koninkrijk, bekneld in tradities. Wij zijn er trots op dat we het open, democratisch aanpakken. Ja, het is een andere methode, maar misschien met hetzelfde resultaat.

Zoals het nu gaat, met deze langzamerhand rommelige geheimzinnigheid, gaat het de verkeerde kant op. Het koninkrijk is wel een griepje waard.(Variant op wat Hendrik IV in 1593 gezegd zou hebben). De patiënt zou er dankbaarheid mee oogsten.

H.J.A. Hofland