HJA HOFLAND
Eerder verschenen
columns

JL HELDRING
ROEL JANSSEN
CS VRIJDAG
ELSBETH ETTY
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
PAUL DE LEEUW
LEO PRICK

6 december 2000

Protection racket

'Het kan niet zo zijn dat enkele mensen een film tegenhouden,' zei minister Korthals van Justitie. 'Het is zeer ernstig dat we in Nederland die kant op gaan. Dat moet niet kunnen in onze samenleving. Dat is een vorm van eigenrichting waarmee ik veel moeite heb.' Hij sprak over 'de gebeurtenissen in Utrecht', de film over Ajax die niet is vertoond omdat plaatselijke machten hebben laten weten dat ze anders de bioscoop zullen 'verbouwen'. Hij drukte zich uit in de politiek-Haagse eufemistiek, die nooit deugt voor het beschrijven van de werkelijkheid. 'Het kan niet zo zijn'? Het was al gebeurd.'Moet niet kunnen in onze samenleving'? Het wordt bij iedere zogenaamde risicowedstrijd weer gedemonstreerd. Een eigenrichting waarmee de minister van Justitie 'veel moeite' heeft? Hoeveel moeite is 'veel' moeite? Waar hebben we de ME voor, de arrestatieteams, de taakstraffen.

In Den Haag, Delft en Groningen hebben de bioscoopdirecties na anonieme dreigementen ook van vertoning afgezien. De Utrechtse fractie van GroenLinks wil de film niet in de bioscoop, maar in het voetbalstadion afdraaien om 'de kou uit de lucht te halen'. Intimidatie, in het vooruitzicht stellen van geweldpleging en verwoesting; noem het de kou. Chamberlain haalde in München de kou uit de lucht, zou je zeggen als het verschil in formaat niet zo groot was.

Herinneren we ons de zomer van 2000. Europa mobiliseerde. Het sportfestijn van de voetbalkampioenschappen naderde. Illegale Chinezen konden per container het werelddeel gemakkelijker bereiken dan een 'hooligan' de stadions. Het is allemaal goed afgelopen dankzij een troepenmacht waarvoor Milosevic, Karadzic en Mladic gespaard zijn gebleven. Geen doden, geen verschroeide aarde. De gewone competitie begon weer, met de gewone knokpartijtjes en verbouwinkjes.

Inmiddels was in Amsterdam de heer Sem Klepper, een vooraanstaand lid van de onderwereld, vermoord. Hij werd met gepaste eer door zijn geestverwanten naar het kerkhof gebracht, d.w.z. met volle medewerking van de politie trok een stoet Hell's Angels door de stad. Het verkeer werd omgeleid, toeschouwers die minder welwillend keken, werden geïntimideerd, agenten uitgescholden. 'Wat die naar hun hoofd kregen...' aldus de woordvoerder van de Amsterdamse politie, de heer Klaas Wilting. Door de onderwereld bezit te laten nemen van de route, was de vrede in de stad gered. Nadat de voetbal- SA een bioscoop heeft laten sluiten, mag de Utrechtse middenstand zich verheugen in onbeschadigde etalageruiten.

Onderwereld is er nu eenmaal, al sinds het begin van de beschaving, zeggen we wel eens in wijze vermoeidheid. Dat sportwedstrijden een deel van het publiek op de tribunes tot moord en doodslag aanzet en dat de jongelui buiten het stadion proberen zoveel mogelijk te vernielen, is betrekkelijk nieuw, en een typisch Europees verschijnsel. Het zou voor de cultureel-antropoloog interessant zijn eens na te gaan hoe het komt dat na de serie wedstrijden, onlangs tussen de Yankees en de Mets (baseball), zelfs geen ruit is ingeslagen, terwijl toch bij dergelijke ontmoetingen niet overdadig veel politie op de been is. Misschien is er een kentering op komst. De nationale 'hooligan' - hebben de onderzoekers ontdekt - lijkt de laatste tijd wat 'milder' te zijn geworden. Hij zoekt het minder in daadwerkelijk en meer in verbaal geweld. Dat kan, binnen de geldende verhoudingen, een enorme stap voorwaarts betekenen.

Nu nog een mildere filmkeuring.

Dan is er een andere kant van het vraagstuk. Daar gaat het meer de kant op van de protection racket, de praktijk waarbij een criminele organisatie zich bijvoorbeeld door een caféhouder laat betalen, in ruil waarvoor hij met rust wordt gelaten. Blijft hij in gebreke dan volgt verbouwing. Zien de bioscopen af van het vertonen van de gewraakte film, dan zal ze geen ruit gekrenkt worden.

Krijgen de Hell's Angels vrije doortocht met begeleiding, dan kan er eens een agent worden uitgescholden, maar daar blijft het dan ook bij. Niet een willekeurige particulier, maar de overheid zelf wordt onder scherpe voorwaarden door de onderwereld beschermd. De overheid betaalt door de andere kant op te kijken. Curieuze omdraaiing van macht. De overheid is van ons.

Dat wil zeggen, vaak wel, soms niet. Informeel en per geval, als de overheid daartoe de noodzaak denkt te zien, verandert ze van opdrachtgever.

Het interessantste is dat we langzamerhand aan deze ondersteboven gekeerde rangorde gaan wennen; blijkbaar al redelijk tevreden zijn met een 'het kan niet zo zijn' eufemistiek uit politiek Den Haag terwijl we in werkelijkheid het tegenovergestelde zien gebeuren. De werkelijkheid, daar komt het op neer, is dat de overheid die het monopolie van geweld heeft, en de burgerij haar maximale vrijheid en veiligheid garandeert, feitelijk contractbreuk pleegt. Met alles wat in haar vermogen ligt, kan de overheid veel betere prestaties leveren, maar laat dit na en verschanst zich achter op gedragen toon gebrachte praatjes.

Een jaar of 35 geleden heerste in Amsterdam de 'gezagscrisis'; naar de maatstaven, in het idioom van de voetbalbeschaving beschreven eigenlijk een langduriger verbouwing. Die periode eindigde met het ontslag van burgemeester Gijsbert van Hall. Veel later vroeg ik de toenmalige minister-president Piet de Jong hoe hij tot dat besluit was gekomen. 'Als het ergens een rotzooi is',zei hij, 'moet je de baas pakken. Van Hall was de baas. Die heb ik toen gepakt.' Als wordt toegelaten dat het de burgerij wordt belet naar een film te gaan, is het dan geen rotzooi? Je durft het bijna niet meer te vragen, en ik ben niet iemand uit de school van bloed aan de paal, maar wordt het dan geen tijd om eens iemand te ontslaan?

H.J.A. Hofland