HJA HOFLAND
Eerder verschenen
columns

JL HELDRING
ROEL JANSSEN
CS VRIJDAG
ELSBETH ETTY
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
LEO PRICK

11 oktober 2000

Na de revolutie

Het Westen mag Vojislav Kostunica onmetelijk dankbaar zijn. Een paar maanden geleden hadden weinigen van hem gehoord en niemand heeft zich nog gemeld om te vertellen dat hij het zag aankomen: dat deze rechtsgeleerde de effectieve aanvoerder van de Servische oppositie zou zijn en in deze rol de enige die tegen Milosevic was opgewassen.

Eind juli werd hier iets anders verwacht. Milosevic had zojuist per wijziging van de grondwet geregeld, dat hij nog acht jaar de baas zou zijn. Verder had hij wettelijke voorzieningen getroffen waardoor Montenegro zijn gelijkwaardigheid binnen de Servische federatie zou verliezen. Er werd ernstig rekening gehouden met een nieuwe oorlog. Voor het Westen had dat in eerste aanleg nieuwe bloedbaden op de televisie met zich meegebracht. En dan? Weer een humanitaire oorlog? Geen mens wist het.

Eén van de raadsels van de goede afloop is, hoe het komt dat Milosevic de verkiezingen zo slecht heeft aangepakt. Als talentvol politicus, die zijn carrière in de communistische partij heeft gemaakt, had hij moeten weten hoe een meerderheid van tenminste negentig procent uit de stembus moet worden getoverd. Ik heb het veertig jaar lang zijn voorgangers in alle communistische staten feilloos zien doen.

Naar de maatstaven van de oude communistische verkiezingskunde gemeten, was hij van het begin af aan het klungelen. De dagen vóór de door hem aanvaarde tweede ronde, veronderstelde ik, zou hij gebruiken om zijn fouten goed te maken. Daarom heb ik ook niets van het advies van minister Van Aartsen begrepen: dat Kostunica de tweede ronde moest aanvaarden en gebruiken. Dom. Zoals we weten is het tegenovergestelde gebeurd. Milosevic heeft geen kans meer gekregen om welk machtsmiddel dan ook te gebruiken. Zijn naaste vrienden gingen aarzelen. In de seismografie van de politiek en daar niet alleen is dat de aankondiging van een aardbeving. Zijn machtsconstructies gingen schuiven, tussen de eerste en de tweede verkiezingsdatum in. Zo is zijn bolwerk ten onder gegaan, als een zandkasteel in de branding. Het zal interessant zijn, de geschiedenis daarvan te lezen.

Kostunica, de mijnwerkers en al zijn andere bondgenoten plotseling veel talrijker dan wie dan ook had verwacht hebben het Westen een herhaling van vroegere dilemma's bespaard. Oorlog om Montenegro zou een mogelijkheid zijn geweest. En de andere optie: een burgeroorlog in Servië, met Rusland en China in hun officiële rol als toeschouwers, en intussen in hun geheime betrokkenheid misschien een volstrekt andere.

Zou de NAVO hebben ingegrepen? Bommen gooien lijkt geen goed middel om een burgeroorlog te beslissen. De fameuze grondtroepen dan. Niet als in Amerika de verkiezingen aan de gang zijn, en daarna waarschijnlijk ook niet. Een interventie van Europa? Dat is een retorische vraag. Bij een erkend verlies van Kostunica was het wespennest, of het moeras heropend.

De nieuwe president heeft recht op grote Europese dankbaarheid. Die hebben we al getoond door een aantal sancties op te heffen, plannen voor economische hulp te maken, luchtverbindingen te herstellen, enz. De complicaties komen voort uit de toepassing van het recht. Milosevic wordt gezocht wegens oorlogsmisdaden en moet voor het Joegoslavië Tribunaal worden berecht. Dat zou een goed idee zijn, ware het niet dat de nieuwe president, zelf rechtsgeleerde en naar zijn reputatie oncorrumpeerbaar, weigert hem uit te leveren. Als hij wordt berecht, dan in Belgrado, is zijn standpunt. Moet het Westen nu al (zoals in een hoofdartikel van de New York Times wordt geeïst) rigoureus op zijn standpunt blijven staan, of, zolang het duurt, dat wil zeggen tot Kostunica zijn regering en het land op orde heeft, geduld hebben en het opportuniteitsbeginsel laten gelden? Het kan wel een jaartje duren, maar het is verstandiger.

Overweldigend recht van spreken heeft het Westen trouwens niet. Herinneren we ons Karadzic en Mladic. Een jaar of vier geleden liepen ze in volle vrijheid rond in Pale, onder handbereik van westelijke militairen. Er werd een speciale eenheid getraind om Karadzic te arresteren, maar toen puntje bij paaltje kwam werd ervan afgezien, omdat de gezochten een lijfwacht hadden die zou kunnen schieten en soldaten doden. Dit wekte toen de woede van rechter Goldman, die op het standpunt stond dat recht nu eenmaal recht is. De uitoefening daarvan brengt risico's mee, of je een gangster in New York of in Pale arresteert, zei hij. Met de arrestatie van de dichter-staatsman en de veldheer zou toen niemand in politieke verlegenheid zijn gebracht. Met die van Milosevic nu wèl de president, wiens moed en inzicht we bewonderen. Laten we hier blij zijn dat hij vrijwel onmiddellijk de vier Nederlandse survivallers heeft vrijgelaten.

Ongetwijfeld uit propagandistische overwegingen heeft Milosevic na de luchtoorlog zijn eigen tribunaal opgericht. Daar is bij verstek de Franse minister van Buitenlandse Zaken Védrine tot twintig jaar gevangenisstraf veroordeeld, wegens medlichtigheid aan de NAVO- bombardementen. Gisteren is hij in Belgrado aangekomen. Op het ogenblik dat ik dit schrijf is het niet bekend of hij gearresteerd is, dan wel bij de president op bezoek. Mij lijkt: het laatste. Zal Kostunica hem dan ook uitleggen waarom hij tegen de NAVO-bombardementen was? En wat zal Védrine dan zeggen?

Een land na een revolutie (of een bevrijding, zoals we uit ervaring weten) is een chaos. Er zijn er die de kans waarnemen om particuliere rekeningen te vereffenen. Nieuwe profiteurs duiken op, de oude onder. Niets gaat ordelijk. Alleen degenen die daar precies de weg weten, kunnen geleidelijk de normale verhoudingen herstellen. Hulp van buiten is noodzakelijk. Goede raad van en eisen van vreemden, die ervan uitgaan dat Servië van de ene week op de andere weer een gewoon land is geworden, werken averechts. Belgrado in politiek opzicht een paar maanden met rust laten is het beste, nu ze hebben laten zien dat ze zelf in staat zijn geweest hun dictator te verjagen.

H.J.A. Hofland