HJA HOFLAND
Eerder verschenen
columns

JL HELDRING
ROEL JANSSEN
CS VRIJDAG
ELSBETH ETTY
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
LEO PRICK

9 augustus 2000

Verrassingen

Het is nog maar twee jaar geleden. De 'paramilitairen' van president Milosevic waren Kosovo aan het zuiveren, hadden omstreeks 200 ongewenste burgers vermoord, er enige tienduizenden op de vlucht gejaagd en hun huizen verbrand. De 'internationale gemeenschap' protesteerde en liet het daarbij. Er stond die zomer nog een belangrijk onderwerp op de politieke agenda: de strijd van Kenneth Starr tegen president Clinton en de publicatie van zijn fel- realistsch rapport. Terwijl Clinton voor zijn politieke leven vocht, gingen de zuiveringen in Kosovo verder. Clinton won, er kwam geen impeachment. In het begin van 1999 werd de Amerikaanse buitenlandse politiek weer tot leven gewekt en Kosovo herontdekt.

Het resultaat was, in maart 1999, de conferentie van Rambouillet die feitelijk in een ultimatum eindigde. Of Milosevic zou de Kosovaren met rust laten, óf de NAVO zou actie ondernemen. De NAVO was wat verrast dat de tegenstander niet inbond, maar intussen wel voorbereid op een korte actie. Volgende verrassing: Milosevic liet zich door een paar bombardementen niet imponeren, maar nam de kans waar om de zuiveringen met verdubbelde kracht voort te zetten. Dat de NAVO de krachtmeting zou winnen, stond van tevoren vast. De vraag was alleen: hoe? Niet voorbeeldig.

Tot zover deze korte inhoud van het voorafgaande. Intussen tekenen nieuwe problemen met Milosevic zich af. Grondwettelijk heeft hij het zo geregeld dat hij na zijn herverkiezing tot president, dit tot 24 september 2008 zal kunnen blijven. Tegelijkertijd werd een nieuwe federale structuur van kracht waardoor de republiek Montenegro feitelijk ondergeschikt werd aan zusterrepubliek Servië.

De kans dat Milosevic de verkiezingen wint, toch al niet gering, is nog groter geworden, nu de oppositie zich heeft gesplitst. Hij hoeft niet veel tijd te verspillen aan het voeren van een campagne, maar kan zich concentreren op Montenegro, dat nu nog de facto in sterke mate zelfstandig is. Montenegro, dat is nu wel duidelijk, moet van zijn halve zelfstandigheid, zijn economische en intellectuele verbindingen met het Westen worden beroofd, ingelijfd en gelijkgeschakeld. De methoden daarvoor komen uit het stalinistische handboek: arrestaties van 'spionnen' (die potentiële gegijzelden zijn), provocaties, verdachtmakingen.

In zijn pogingen om de uitdaging van Milosevic te negeren en de relatieve zelfstandigheid van zijn land te bewaren, is de Montenegrijnse president Djukanovic de koorddanser van de Balkan. Na 24 september gaat hij in deze rol een nieuwe voorstelling tegemoet. Want eenmaal herkozen zal Milosevic - zoals we op grond van de ruime ervaring die we met deze staatsman hebben - de plannen die hij zo duidelijk heeft aangekondigd, serieus gaan uitvoeren. Gegeven de recente geschiedenis kan het geen kwaad ons nu al af te vragen wat we zouden kunnen verwachten. Ik ben, voeg ik eraan toe, niet de enige pessimist. Wat bijvoorbeeld Claire Tréan in Le Monde van 6/7 augustus schrijft, liegt er niet om. Ik citeer Jim Hoagland zijn column in The Washington Post, afgedrukt in de International Herald Tribune van 7 augustus. 'De volgende uitbarsting is aanstaande, en opnieuw doen Amerika en Europa alsof ze het niet zien.'Deze uitbarsting zou dan kunnen beginnen met nieuwe provocaties aan het adres van koorddanser Djukanovic; het stellen van eisen waaraan hij niet kan toegeven, op zo'n manier dat de schuld van de gevolgen bij voorbaat aan hem wordt toegeschreven, alles nog steeds volgens de klassieke regels van het politieke terrorisme. Het zou Milosevic' versie van Heim ins Reich kunnen zijn. Iemand die de rol kan vervullen zoals die door Henlein in de 'Sudetenkwestie' heeft gespeeld, is snel gevonden. Zo iemand vormt dan, ook alweer klassiek, een 'tegenregering'. Daarop volgt in Montenegro geweld op grote schaal. De bevolking is voor tweederde op de hand van Djukanovic, de rest is op de hand van de Serviërs. Dit deel kan rekenen op het Joegoslavische leger dat weer veruit superieur is aan de Montenegrijnse politie. Het draaiboek voor de burgeroorlog is hiermee gegeven. Wordt dit uitgevoerd, dan zijn ook de gevolgen voorspelbaar. Kolonnes vluchtelingen trekken de grenzen van Albanië, Kosovo en Kroatië over. Hartbrekende taferelen, verschrikkelijke verhalen. Een crisis als die in Kosovo begint zich af te tekenen. Men herinnert zich dat daar een 45.000 man sterke strijdmacht van de NAVO gelegerd is. Kan die, bij zulke mensonterende tonelen werkeloos blijven toezien?

Dan verplaatst het toneel zich naar Washington en Brussel. De Amerikaanse publieke opinie, waarbinnen een sterke stroming bestaat die zich onder dergelijke omstandigheden altijd afvraagt waarom de Amerikanen het vuile werk voor Europa moeten opknappen, is tegen interventie. Deze overtuiging weegt des te zwaarder omdat de Verenigde Staten zich in de eindstrijd van de presidentsverkiezingen bevinden. Bush noch Gore zal het zich willen veroorloven onder deze omstandigheden aan de tweede humanitaire oorlog in de geschiedenis te beginnnen.

Misschien zal Washington bereid zijn, op logistiek gebied mee te werken als 'de Europeanen' het daadwerkelijke vechten voor hun rekening nemen. Zonder Amerikaanse medewerking gaat het in ieder geval niet. Dat is in de eerste humanitaire oorlog bewezen. Welke Europeanen zullen hun leven gaan wagen? In wat voor soort gevechten? De antwoorden op deze twee vragen hangen met elkaar samen. Moet Belgrado weer worden gebombardeerd? Dan mag men zich in Europa daar nu wel op gaan voorbereiden. Krijgen we weer de grote discussie over het ja of nee van de 'landoorlog'? Of nog een andere optie: zal worden geprobeerd via de Verenigde Naties met confereren, bemiddelen en eventueel toezicht van waarnemers een nieuwe status quo te bereiken zoals dat tussen 1991 en 1995 is gebeurd?

Deze vragen nu te stellen, is beter dan achteraf te ontdekken dat men dit had nagelaten en toch het verkeerde antwoord had gegeven. Het doel is duidelijk: Milosevic streeft binnen de tijd die daarvoor het gunstigst is naar een voldongen feit. Als hij slaagt, wordt Joegoslavië, nog meer dan het al was, het doorziekend probleem van de Balkan, en Europa beleeft de prolongering van zijn kwade geweten.

H.J.A. Hofland