ELSBETH ETTY
Eerder verschenen
columns

DE DRAAD
JL HELDRING
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ROEL JANSSEN
CS VRIJDAG
LEO PRICK

11 december 1999

Yeliz

Tot voor kort mochten mannen in Spanje hun vrouw om het leven brengen als zij haar op overspel betrapten. In Frankrijk was de crime passionel een erezaak. Mannen die uit jaloezie aan het moorden sloegen, konden er rekenen op begrip van de rechterlijke macht. Ik denk dat de achterlijkheid waar vrouwen en meisjes van Turkse of Marokkaanse afkomst tegenop moeten boksen, minder te maken heeft met de islam dan met, precies, achterlijkheid. Na de schietpartij in het Leijgraaf-college in Veghel hebben we in alle toonaarden te horen gekregen dat op de achtergrond een erezaak speelt. Volgens 'de traditie' mag een Turkse man zich drie bezittingen - paard, vrouw, wapen - nooit laten afpakken. Ik krijg de neiging om nu aan iedere Turkse man te vragen waar zijn paard gebleven is. Heb je je knol laten afpakken, zak?

Er zijn moderne en conservatief-traditionele stromingen binnen de van oorsprong Turkse of Marokkaanse gemeenschappen. Het zou dom zijn de aandacht alleen op de achterlijkste en primitiefste elementen te richten. En waar de achterlijkheid nog de overhand heeft - waarschijnlijk de verklaring van de moordpoging in Veghel - zal ze uiteindelijk wel afsterven. Maar niet vanzelf. Mijn hoop is gevestigd op de allochtone meisjes. Er is geen denken aan dat ze zich blijvend een middeleeuwse behandeling laten welgevallen.

Een meisje van zeventien schrijft deze week in de brievenrubriek Achterwerk van de VPRO-gids: "Ikzelf mag totaal niets. Laatst had ik een leuke Nederlandse vriend, maar deze werd om niets in elkaar geslagen door twee Marokkaanse neven. Mijn vader is een echte tiran en loopt altijd met Allah onder zijn arm de baas te spelen." Haar moeder is Nederlandse, haar vader Marokkaan. "God wat haat ik mijn vader, wat haat ik zijn denken." Ze schreef de brief om een ander Marokkaans meisje dat conflicten heeft met haar vader een hart onder de riem te steken: "Laat je niet kapotmaken en vlucht."

Vluchten is niet altijd een aan te bevelen strategie. Vorig jaar nog werd een dertienjarig meisje uit Culemborg door haar Marokkaanse vader vermoord, nadat ze had gedaan wat de briefschrijfster in de VPRO-gids adviseert: weglopen. Ze kwam terecht in een opvanghuis voor islamitische meisjes in Amsterdam, waar de vader haar wist op te sporen. Hij wachtte haar op en stak haar op klaarlichte dag midden op straat dood. Familie- eer gered.

Hoe hoog is de nood gestegen van meisjes in traditioneel-conservatieve Turkse of Marokaanse milieus? Lees het verhaal 'Je bent wie je bent' van Selma Ozcelik uit de bundel Het land in mij (1996). Zij schrijft in een brief aan haar Turkse vader: "Als we iets niet mochten, gaf je er nooit uitleg bij waarom het dan niet mocht. De enige uitleg die we ooit van jou kregen was dat meisjes bepaalde dingen niet doen. Je zei dan: 'Schaam je je niet om dat te vragen? Het vrouwvolk doet zoiets niet'." Haar vader was een gebroken man toen ze, tegen zijn wens, het huis uitging. "Ik heb je voor schut gezet voor de hele gemeenschap."

Freelance journaliste Esmé Choho (1971) weidt in dezelfde bundel uit over een traditioneel Marokkaans gezin. In haar verhaal komt een ongetrouwde vrouw van 27 voor. "Ze werd door haar ouders nog steeds als een kind behandeld. Ze mocht 's avonds niet alleen over straat. Ongevraagd mocht ze niet weg. En op feesten zat ze naast haar moeder. Voor de dood van haar ouders zou ze niet op zichzelf mogen wonen."

Het lijkt wel het Nederland van bijna anderhalve eeuw geleden toen vroeg-feministische dames als Betsy Perk de Vereniging Arbeid Adelt oprichtten voor vrouwen die veroordeeld waren tot een levenlang thuiszitten. Twee feministische golven moesten er over dit land spoelen om aan de grove discriminatie van vrouwen een eind te maken. Het is nog geen 25, 30 jaar geleden dat jonge vrouwen die zwanger raakten, door hun familie tot een huwelijk werden gedwongen, met alle ellende en verdriet van dien. Tot 1956 waren vrouwen hier 'handelingsonbekwaam' en het heeft tot in de jaren tachtig geduurd voordat vrouwen binnen het huwelijk gelijke rechten kregen.

Alle verbeteringen in de positie van vrouwen, van het stemrecht tot het recht op middelbaar en universitair onderwijs, financiële onafhankelijkheid en de beschikbaarheid van voorbehoedsmiddelen en abortus zijn door vrouwen zelf afgedwongen - iets wat tegenwoordig nogal eens wordt gebagatelliseerd of belachelijk gemaakt. Feminisme schijnt uit de mode te zijn. Maar o, wat hoop ik dat die gemaltraiteerde Turkse en Marokkaanse meisjes de wegen zullen vinden om hun hufters van vaders, broers, neven en ooms het nakijken te geven.

Sonja Barend liet woensdag op de televisie moderne Turkse jongeren uit Uden en Veghel aan het woord over de schietpartij in de Brabantse school. Ze kenden zowel de dader en zijn 15-jarig zusje Yeliz (die de inzet van het conflict zou zijn) als de jongen die het doelwit van de aanslag was. Allemaal schreven zij de moordpoging toe aan 'cultuurverschillen' binnen de Turkse gemeenschap, waar 'conservatief' en 'verlicht' tegenover elkaar staan als ooit de Capulets en Montagues in Romeo en Julia.

Stuk voor stuk keurden de jongeren de gewelddaad af, maar toch hadden ze er begrip voor dat de familie-eer gered moest worden. "Het had alleen niet zo gehoeven", zei het enige meisje in het gezelschap. Wat mij bevreemdde was dat niemand ook maar een spoor van medeleven toonde met Yeliz, die een dag later samen met haar vader werd gearresteerd.

Aan het eind van de uitzending zei Sonja Barend dat ze medelijden had met de jongen die als een gek in het rond heeft staan schieten. Ik heb geen spoor van medelijden met of begrip voor de dader, ook al is hij pas 17, en evenmin met zijn vader en ik mag hopen dat de rechter dat ook niet heeft. Maar wel met Yeliz. Zij heeft tussen hamer en aambeeld gezeten. Dat meisje hoort bij de slachtoffers.

Elsbeth Etty