ELSBETH ETTY
Eerder verschenen
columns
DE DRAAD
JL HELDRING
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ROEL JANSSEN
CS VRIJDAG
26 juni 1999
Niets begrepen
De gebeurtenissen en
verschijnselen die me afgelopen week opvielen, riepen alleen maar
vraagtekens op mijn voorhoofd te voorschijn en chaos daarachter. Ik lijk
nergens meer iets van te begrijpen.
Misschien kwam het doordat de week chaotisch begon met een nachtelijke inbraak. Om half vier 's ochtends stond er een indringer in de slaapkamer, die langs de regenpijp een raam was binnengeklauterd. Mijn geliefde schrok het eerste wakker, sprong uit bed en zette tierend de achtervolging in. De schim - meer was het niet - verdween via de route waarlangs hij gekomen was. Weinig aan de hand dus, hier moet je waarschijnlijk gewoon tegen kunnen als je in het centrum van Amsterdam woont. Maar ontregelend is zo'n gewaarwording wel.
Toch was de inbraak naar verhouding de minst onbegrijpelijke gebeurtenis van de week: motief van de dader, woede over de inbreuk op je privacy, schrik, allemaal zeer verklaarbaar. 'Al die dingen gebeuren en zijn/ netjes geordend' (Hans Lodeizen).
Vervolgens vloog de Roxy in brand, de Amsterdamse discotheek waar maandagavond een herdenkingsfeest werd gehouden wegens de begrafenis van kunstenaar Peter Giele, de ontwerper van het interieur van de voormalige bioscoop aan het Singel in Amsterdam. Ook aan dat incident valt op zichzelf weinig wel of niet te begrijpen: het doet zich voor. Wat me in verwarring bracht, was het commentaar op de brand van ontwerper Rob Schröder, leraar aan de Rietveldacademie. Hij was bezig geweest met een documentaire over Giele en had diens spectaculaire laatste tocht, over de Amstel naar de begraafplaats Zorgvlied, gefilmd. Al zijn materiaal was in de brand verloren gegaan. Hij was niettemin bijzonder opgetogen. 'Dit is kunst!', zei hij voor de lokale televisiezender AT5 over de brand.
Ik respecteer Rob Schröder al 25 jaar of langer als ontwerper, ik maak hem ook geen verwijt over zijn enthousiasme, maar begrijpen doe ik van zijn commentaar geen tittel of iota. Misschien ben ik te primitief, te dom of te oud voor deze kunstopvatting. Ja, Giele had iets met vuur, daarom werd er ook zoveel vuurwerk in de Roxy afgestoken. Het vuurwerk was planmatig: orde, scheppende daad. De brand was (daar ga ik maar van uit) een ongelukkig toeval: chaos, verwoesting van - onder meer - werk van Giele. Ironie van het toeval, dat zie ik wel, maar in een brand als kunstwerk kan ik niet geloven. Mijn enige associatie is die met de Romeinse keizer Nero, die zichzelf als groot kunstenaar beschouwde en volgens de overlevering op zijn lier speelde terwijl Rome in vlammen opging.
Eerlijk gezegd vond ik de exuberante uitvaart van Giele die aan de brand voorafging ook al een bijzonder naargeestige vertoning. 'Er waren' - ik citeer de beschrijving van Martin Bril in Het Parool - 'kanonschoten, vuurspuwers, ballonnen, vrouwen en kinderen en exotische bloemen die op wulpse wezens leken die verleid wilden worden'. Het was, schreef Pauline Terreehorst in de Volkskrant, 'openluchttheater'. De pretentieuze voorstelling kreeg goede recensies en toen was er geen koffie maar brand.
Als kunst ontroering is, dan zou je kunst moeten noemen wat twee dagen later te zien viel op een brug bij mij in de buurt, maar daar ontbrak elke pretentie. Op die brug, tussen het Nassauplein en de Spaarndammerstraat, bij het standbeeld van Domela Nieuwenhuis, was dinsdagavond een dertigjarige man doodgeschoten na een ruzie over een verkeersovertreding. Aan de brugleuning hing woensdag een bos bloemen met een briefje. Ik zie geen reden om op deze uiting van verdriet, deze installatie, het etiket kunst te plakken, maar ontroerend was het wel, authentiek. 'Sprakeloos waren we toen het nieuws ons bereikte dat nu jij het slachtoffer moet zijn van zinloos geweld. Niemand zal ooit begrijpen hoe zielsveel wij van jou houden. Je zusje.' En niemand zal ooit begrijpen wat de daders heeft bezield. Ik begrijp deze week trouwens niets, de kunst niet, de dingen, de mensen, het nieuws niet.
Ik begrijp niet dat meisjes gedurende een deel van de dag uit een zwembad in Wassenaar worden geweerd omdat jongens hen aanranden of verkrachten: waarom moeten die meisjes daarvoor gestraft worden? Ik begrijp niet, om maar even door te gaan met de waanzin van de week, dat een schooldirecteur in functie kan blijven die een aspirant-studente de deur wijst omdat zij Servische is. Ik kan onmogelijk snappen dat zoiets in Nederland, waar de Grondwet discriminatie verbiedt en vrijheid van meningsuiting garandeert, mogelijk is. De directeur van de Arnhemse Academie van bouwkunst is of in de war geraakt door de oorlog in Kosovo of die oorlog heeft de Milosevic in hemzelf wakker geroepen. Maar hoe kan de leiding van een onderwijsinstelling voortaan worden toevertrouwd aan een functionaris die een politieke en nationale loyaliteitsverklaring eist als voorwaarde voor toelating?
Het alleronbegrijpelijkste in deze week van het onbegrip was wat mij betreft het debat over het rapport van de commissie-Kalsbeek. Wie kan mij uitleggen wat het Tweede-Kamerlid mevrouw Kalsbeek bedoelt als zij zegt dat de 'crisis in de opsporing' nu ten einde is, terwijl zij tegelijkertijd onthult dat er met medewerking van opsporingsambtenaren tonnen cocaïne zijn ingevoerd? O, maar dat gebeurde voordat de crisis in de opsporing ten einde was. Vervolgens is er naar de veronderstelde coke-importen en corruptie helemaal geen opsporingsonderzoek ingesteld! Zo komen we er wel. Zonder opsporing ook geen crisis in de opsporing. Zonder kunst geen crisis in de kunst. Zonder recht geen crisis in het recht. Zonder politiek geen crisis in de politiek.
Dat is ook een manier om de chaos te bestrijden. Leve de zorgeloosheid.
Ik begin het alweer een beetje te begrijpen.
Elsbeth Etty