ELSBETH ETTY
Eerder verschenen
columns
DE DRAAD
JL HELDRING
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ROEL JANSSEN
CS VRIJDAG
1 mei 1999
Juliana's krijgsplan
Een van de aardige
kanten van
de monarchie in Nederland
is dat Koninginnedag niet
samenvalt met de verjaardag van
de koningin, maar met die van
haar moeder. Je hoeft geen monarchist te zijn om dit een sympathiek
trekje te vinden. Toen Beatrix bij haar troonsbestijging 30
april als feestdag handhaafde, zal
ze wel overwogen hebben dat het
op haar eigen verjaardag, 31 januari, te koud is voor vrijmarkten en
kermis. Toch blijkt er ook uit dat
ze geen behoefte heeft aan persoonsverheerlijking. Vergelijk dat
eens met de republiek Irak, waar
woensdag president Saddams
62ste verjaardag werd gevierd
met de stichting van een nieuwe
stad die zijn naam draagt, Saddamstad dus, alsmede de opening
van vijf naar hem genoemde nieuwe moskeeën en nog het een en
ander.
In een woensdag vertoonde documentaire naar aanleiding van de negentigste verjaardag van prinses Juliana, gezellig geproduceerd door Joop van den Ende, hoorde ik haar roemen als de Moeder des Vaderlands. Zoiets zeg je toch niet over iemand die nog leeft. De documentaire maakte de pijnlijke indruk van een voortijdige necrologie. Maar toch gezellig: a-historisch en a-politiek. De Greet Hofmans-affaire bijvoorbeeld werd vrijwel uitsluitend als een huwelijkscrisis tussen koningin Juliana en prins Bernhard behandeld. Het maakt niet uit wat H.J.A. Hofland erover heeft geschreven in het boek Tegels Lichten, het doet er niet toe wat de recente documentaire van Hans Keller over de toenmalige samenleving onthulde - in onderdanige geesten zal het altijd jaren vijftig blijven, met alle ranzigheid, zelfcensuur en kruiperigheid van dien.
Wat bekend is geworden als de Greet Hofmans-zaak had een zware politieke lading. Het was hartje Koude Oorlog en de koningin liep uit de pas. In april 1952 bracht ze een staatsbezoek aan de Verenigde Staten. Voor haar toespraken daar had zij zelf teksten aangeleverd, maar het kabinet in de persoon van minister van Buitenlandse Zaken Stikker dwong haar deze te herzien. Toch klonken er nog opvattingen in door die konden worden beschouwd als geïnspireerd door pacifisme en Derde Weg. In San Francisco had Juliana bijvoorbeeld gezegd: ,,Wij zouden een krijgsplan moeten ontwerpen om de vrede te verzekeren. Een stem gehoord hebbende in de woestijn van een troosteloze wereld zijt gij geroepen tot deze, uw speciale opdracht." Met die ,,gij" werden de Verenigde Naties bedoeld.
Constitutioneel waren haar uitspraken gedekt door de ministeriële verantwoordelijkheid, ook al stonden kabinet en koningin lijnrecht tegenover elkaar. Tegenover minister-president Drees verdedigde Juliana zich met de woorden: ,,Ik heb ook mijn eigen morele verantwoordelijkheid.."
De commotie was enorm. Het Parool sneerde: ,,In San Francisco heeft de regering zelfs een verklaring laten afleggen, waaruit men moet afleiden, dat de ministerraad in de woestijn van een troosteloze wereld een stem gehoord heeft. Hoort men in Den Haag nu ook al stemmen en wordt men misschien ook geplaagd door visioenen?"Het is een goeie grap van de geschiedenis dat tegenwoordig Jan en Alleman een ,,krijgsplan voor de vrede" wil en dat de nieuwe NAVO-doctrine hier zo ongeveer op neerkomt. Dus Juliana heeft in 1952 toch een visionaire blik gehad. De redevoering die indertijd schuimbekkende reacties opriep bij aanhangers van de NAVO zou nu zonder een centje pijn namens de regering door een lid van het Koninklijk Huis kunnen worden uitgesproken.
Sterker, dat is inmiddels gebeurd. Tijdens een officieel bezoek aan Sint Petersburg in februari hield kroonprins Willem-Alexander een lezing waarin hij uitlegde uit dat staten hun militaire apparaat tegenwoordig op volstrekt nieuwe manieren gebruiken. Dat komt doordat humanitaire catastrofes ertoe kunnen leiden dat de internationale gemeenschap betrokken raakt bij binnenlandse conflicten, spanningen tussen bevolkingsgroepen en godsdiensten. ,,Meteen na de Tweede Wereldoorlog heeft het VN-Verdrag geprobeerd het kwaad van de oorlog tussen staten met wortel en tak uit te roeien.
De bedoeling was de Verenigde Naties uit te rusten met gewapende machten, geleverd door de lidstaten. Ten gevolge van de Koude Oorlog echter werd deze doelstelling nooit verwezenlijkt." De kroonprins pleitte voor een inzetbare vredesbrigade van de VN.
Wat is dat anders dan een "krijgsplan voor de vrede'? Zijn oma was zo gek nog niet.
Nu is het evident dat Willem-Alexander, anders dan Juliana, geen pacifistische neigingen heeft. Hij is officier bij de marine geweest en gaf een krijgskundige draai aan zijn Petersburgse lezing en militaire inzichten ten beste: ,,Zware wapens en een bereidheid geweld te gebruiken zijn onmisbaar bij operaties waarbij vrede tot stand gebracht moet worden en een staat (opnieuw) opgebouwd moet worden". In zekere zin liep hij hiermee, een paar weken voor de oorlog om Kosovo begon, vooruit op de bombardementen van de NAVO. Niets voor zijn grootmoeder, die ,,alle wapens de oceaan in" wilde hebben.
Weer wel in haar lijn was dat de kleinzoon niet heendraaide om ,,de beperkingen en zwakke punten van technologische oplossingen". Tegelijk roemde hij de samenwerking in de Verenigde Naties en zag hij als taak van de NAVO besluiten van de VN Veiligheidsraad uit te voeren.
Interessante overwegingen in het licht van wat er sindsdien gebeurd is.
Anders dan koningin Juliana in 1952, gaf prins Willem-Alexander de opvattingen van de regering weer. Er is althans geen hedendaagse Stikker opgestaan om hem de oren te wassen. Op de Balkan werd het oorlog, maar in Den Haag bleef het dit keer gezellig.
Elsbeth Etty