ELSBETH ETTY
Eerder verschenen
columns

DE DRAAD
JL HELDRING
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ROEL JANSSEN
CS VRIJDAG

17 april 1999

Hulpeloze hulp, radeloze raad

Het meest nodige was ook het makkelijkste. Hulp geven, geld storten, 'iets doen', iets, iets. Blije bijdragen voor de vluchtelingen uit Kosovo. Wie heeft een hart van steen? Maar iedereen die donderdagavond op de televisie verscheen, presentatoren, donateurs, artiesten, verslaggevers, hulpverleners bleef even hulpeloos als tevoren, even troosteloos en verdrietig. Treurig gejuich bij elk nieuw miljoen. Hulpeloze hulp.

Officieel georganiseerde geestdrift en goede wil, hoe noodzakelijk en terecht ook, kon het doffe gevoel van moedeloosheid niet verdrijven. De deelnemers aan het Kosovo-gala waren doordrongen van het besef dat in dit geval liefdadigheid geen balsem voor de eigen ziel bood. Oorlog der artiesten: ook in Belgrado traden donderdagavond weer popgroepen en zangers op, ook daar officieel georganiseerde geestdrift. Daar hebben ze hun eigen versie van Van Katoen en Marco Borsato ('Morgen kan het vrede zijn'). Of ze ook een Freek de Jonge hebben, weet ik niet.

Staakt het vuren, zong Freek maandagnacht in Carré. Radeloze raad. Niemand lijkt zeker te weten wat er gaande is, maar niemand kan het zich veroorloven geen mening te hebben. Sienie Strikwerda, als voorzitter van het Komitee Kruisraketten Nee boegbeeld van de vredesbeweging van de jaren tachtig, refereert aan de Tweede Wereldoorlog. ,,Ik was achttien toen de vorige oorlog uitbrak'', zegt ze in HP/De Tijd. ,,We konden niks doen toen de joden werden weggevoerd. We hebben ze laten gaan allemaal. We hebben de geallieerden via het verzet gesméékt de spoorrails te bombarderen. Deden ze niet. Dat speelt mij voortdurend door de kop. Ik verdedig de bombardementen niet, ik vind het afschuwelijk, maar ik zie geen andere weg. Anders wentelen we ons straks weer in schuldgevoel, terwijl we hadden gezegd: dit gebeurt niet weer, niet onder onze ogen.''

Elsevier leidt uit dit soort uitspraken af dat de NAVO 'een linkse oorlog' voert: ,,Linkse Nederlanders die de Amerikaanse president Johnson nog een moordenaar vonden in de Vietnamoorlog, die in de jaren tachtig op het Museumplein en in het Zuiderpark massaal kwamen betogen tegen de komst van kruisraketten naar Europa (dezelfde kruisraketten, zij het voorlopig zonder atoomkop, die de bondgenoten nu op Servië afschieten), en die in het algemeen van mening waren dat 'geweld in geen geval iets oplost', zijn overstag en niet zo'n beetje ook.''

Links achter de NAVO ? Marcus Bakker, voormalige voorman van de in GroenLinks opgegane CPN, heeft zijn lidmaatschap van GroenLinks opgezegd uit protest tegen de steun van die partij aan de bombardementen. ,,Ik kots ervan, ik walg ervan wat er in onze naam gebeurt, omgeven door leugenachtigheid. Het voedt alleen de wraak van nieuwe generaties, van de kinderen van de kinderen. Als de NAVO uitmaakt wanneer er om humanitaire redenen moet worden ingegrepen, dan kan de sterkste met de meeste bommen zijn wil opleggen aan de rest van de wereld. Waarom bestaan de VN eigenlijk? Sienie zal nog jaren haar schuldgevoel moeten meedragen. De vergelijking die zij maakt slaat nergens op. Servië is toch geen Hitler-Duitsland.''

Het links-rechtsschema blijkt, zacht gezegd, niet te kloppen. In ongeveer dezelfde bewoordingen als Marcus Bakker fulmineert vanuit Rusland niemand anders dan Aleksandr Solzjenitsyn, Russisch nationaal geweten, tegen de NAVO. De schrijver van de Goelag Archipel liet een verklaring verspreiden waarin hij betoogt dat het Westen de Verenigde Naties vertrapt en in de hele wereld voor de komende eeuw de oude wet van de jungle heeft ingevoerd: het recht van de sterkste. Over de etnische zuiveringen in Kosovo geen woord. Ook Solzjenitsyn heeft zijn historische referentiekader: hij vergelijkt de methoden van de NAVO met die van, inderdaad, Stalin. Blijkbaar hebben mensen de onbedwingbare neiging om bij hun oordeel over het huidige conflict aan hun 'eigen' vorige oorlog te refereren: Tweede Wereldoorlog, Koude Oorlog, Vietnam zijn allemaal ijkpunten, maar er worden tegenovergestelde zekerheden aan ontleend. Wat mij betreft, ik zou nu ook nog wel plastic inzamelen om de Vietnamezen tegen napalm te beschermen - de televisie hield zich toen nog verre van zulke humanitaire acties - maar de stelligheden over goed en kwaad in oorlogstijd die ik ooit aan 'Vietnam' ontleende, zijn verdampt tot een weemoedige herinnering.

Linkse of rechtse oorlog? Noam Chomski, de superlinkse Amerikaanse linguist, laat de Serviërs via Internet weten dat de NAVO geen enkel recht heeft zich op humanitaire argumenten te beroepen. Amerika heeft zich volgens hem, van Colombia tot Turkije en Laos, met onrechtmatige acties gediskwalificeerd. Al wat ik lees en hoor, komt neer op radeloosheid die zich vermomt als stelligheid. De historische vergelijkingen komen me de strot uit, ze bewijzen niets en hebben weinig met de werkelijkheid op de Balkan te maken. De Hitler van de een is het Vietnam van de ander en de Stalin van de derde. De Duitse schrijver Hans Magnus Enzensberger merkte op nog nooit zulke eigenaardige coalities te hebben gezien. ,,Terwijl er aan Servische kant volledige eenstemmigheid heerst, ontbrandt in het Westen een strijd met verrassende fronten'', schreef hij in de Frankfurter Allgemeine. ,,De resten van de vredesbeweging demonstreren in Duitsland zij aan zij met de aanhangers van een oorlogsmisdadiger. Tussen communisten, gaullisten en rechts-radicalen ontstaan uitzonderlijke bondgenootschappen.''

Enzensberger kan geen enkele 'klassieke' reden ontdekken voor de NAVO om oorlog te voeren: verovering, geostrategische belangen, afzetmarkten en grondstoffen spelen geen rol. ,,Vandaar het ongelovige gissen naar de motieven van het Westen. Een oorlog op humanitaire gronden lijkt de sceptici onvoorstelbaar. Maar hun gezoek naar slechte Amerikaanse bijgedachten heeft tot nu toe geen vruchten afgeworpen. Wie weet gaat het daadwerkelijk om een historisch novum.''

Een nieuw fenomeen, een hoopvolle gedachte, waar ik me wel aan zou willen vastklampen, maar die zich niet zo eenvoudig laat rijmen met het niets ontziende karakter van de luchtacties, met onschuldige slachtoffers in een verwoest land. Oorlog op humanitaire gronden is iets anders dan een humanitaire oorlog: die is onmogelijk. Misschien is de NAVO wel even radeloos als de gemiddelde televisiekijker die 'iets, iets, iets' wil doen voor de vervolgden en ontheemden.

Elsbeth Etty