ELSBETH ETTY
Eerder verschenen
columns

DE DRAAD
JL HELDRING
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ROEL JANSSEN

19 december 1998

Heilig

Vandaag begint de Ramadan, de islamitische vastenmaand, wat mogelijk een reden is om de aanvallen op Irak te staken of te onderbreken, want wie aan het vasten is, hoort noch gebombardeerd, noch Nederland uitgezet te worden. Waar zou het westerse respect - van Clinton tot Cohen - voor het vasten vandaan komen?

Behalve religieuze en menselijke motieven speelt er mogelijk een schuldgevoel mee waar de westerse consumptiemaatschappij van doordrenkt is. Volgens het Centraal Bureau voor de Levensmiddelenhandel geven de Nederlanders dit jaar met Kerstmis ruim een miljard gulden uit aan eten. Het Algemeen Dagblad somt op dat dit geld wordt besteed aan kalkoenen, wildzwijnpaté, champagnecoctails, garnalentaartjes, hertenbiefstuk, zalmtournedos. Gelukkig is de hongerstaking van 125 'witte illegalen' in de Haagse Agneskerk net op tijd beëindigd om ons ongestoord van al dit heerlijks te kunnen laten smullen.

Temidden van 'oorlogen en geruchten van oorlog' waarvan de Bijbel spreekt - de geruchten van oorlog zijn groen van kleur want zo tonen de infra-rood-camera's de nachtelijke hemel boven Bagdad, waar niets te zien is dan een enkele lichtflits - is het einde van de hongerstaking een blijde boodschap.

Tijd voor evaluatie en overdenking. Of liever nog, wat mij betreft, tijd voor duchtige zelfkritiek en openlijk berouw van de katholieke kerk, de SP en GroenLinks en andere onverantwoordelijke solidaire weldoeners die de 'witte illegalen' met raad en daad hebben gestijfd in hun voornemen om het op zelfvernietiging te laten aankomen. Een actievorm die je nog kunt billijken, althans begrijpen, van de direct betrokkenen, voor zover zij wanhopig waren en geen uitweg zagen, maar waar anderen hen voor hadden moeten behoeden of tenminste vanaf hadden moeten proberen te houden.

De schrijfster Lydia Rood wilde ook al in hongerstaking 'uit solidariteit'. Voor hoelang? Wilde zij een beetje vasten om in vorm te komen voor het kerstdiner? Besefte zij niet dat met dit type ongetwijfeld goedbedoelde gebaren de hongerstakers alleen maar konden worden aangemoedigd hun heilloze actie door te zetten, ook al behoort zij te weten dat de overheid onmogelijk kan toegeven aan dreigementen met zelfdestructie?

Hongerstaking is vergelijkbaar met terrorisme. Het verschil is weliswaar fundamenteel - gericht tegen de eigen persoon, niet tegen het leven van anderen - maar de overeenkomst zit in een bereidheid van enkelingen of kleine groepen levens te offeren. Ook als dat het eigen leven is, wordt de aansprakelijkheid voor onomkeerbare, noodlottige gevolgen bij een ander gelegd. Ik weet zeker dat als het Poldermodel nu eens niet had gewerkt, de spreekkoren 'Cohen moordenaar' geklonken zouden hebben. Hongerstaking is een weerzinwekkende vorm van morele chantage. De katholieke kerk verdient eerder verachting dan bewondering voor het tolereren van deze actiemethode in de Agneskerk.

O ja, ik hoop dat de witte illegalen allemaal mogen blijven. En zeker, de regeling waar zij onder vallen vertoont onrechtvaardigheden en moet gerepareerd worden. Maar hier hebben we nu eens een schoolvoorbeeld van een goed doel dat niet wordt geheiligd door het middel, een voorbeeld van een middel dat erger is dan de kwaal.

Het kan geen toeval zijn dat de actie plaats had in een roomse kerk in plaats van in een moskee. Zowel de islam als het katholicisme verbieden zelfdoding door middel van hongerstaking. De katholieke kerk echter zwelgt in het lijden, de versterving en uithongering, zij leert sinds eeuwen dat hoe meer een mens vast, hoe meer hij zich vernedert voor zijn Heer. Onlangs verscheen het boek Heiligenlevens in Nederland en Vlaanderen van Ludo Jongen. Het lijkt wel het verslag van een permanente hongerstaking. De Heilige Amandus, apostel van Vlaanderen, at vijftien jaar slechts één snee brood per dag en dronk uitsluitend water. De Heilige Gertrudis van Nijvel raakte door het vele vasten zo uitgeput en uitgeteerd dat zij op 33-jarige leeftijd stierf. De Heilige Eelco, een Friese abt, gunde zijn lichaam dagelijks niet meer dan een homp brood en een paar slokken water. De Heilige Lidwina, maagd van Schiedam, vroeg de Heer bijna elke dag om een lichamelijke verminking. Dankzij het hongeren werd haar vurige gebed verhoord. 'In haar lichaam vielen grote gaten, waaruit pinkdikke wormen kropen (...) Haar lichaam was overdekt met puisten waaruit gestaag pus etterde.' De Heilige Lutgard, patrones van Vlaanderen, vastte drie maal zeven jaar. Al die tijd at en dronk zij niets dan brood en waterig bier. De Heilige Bavo nuttigde dagelijks een klein stukje brood en een paar druppels water. Enzovoort.

Andere godsdiensten kennen ook zelfvernietiging: zelfverbranding van Boeddhistische monniken uit protest tegen de oorlog in Vietnam, de hongerstakingen van de hindoe Mahatma Gandhi. In uitzonderlijke omstandigheden zijn zulke 'offers' misschien verdedigbaar: bij het ontbreken van democratie en uitingsvrijheid, om een geweldsspiraal te doorbreken, of als moreel voorbeeld in dienst van een groter belang dan het eigenbelang. Niets van dit alles was in de Agneskerk aan de orde.

Goed dat het over is, dat ellendige tafereel.

Elsbeth Etty