ELSBETH ETTY
Eerder verschenen
columns

JL HELDRING
HJAHOFLAND
ROEL JANSSEN
CS VRIJDAG
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
LEO PRICK

17 juni 2000

Allemaal knap

Voor duizenden jongeren was deze week niet het voetbal de grootste bron van opwinding. Dinsdag kregen zo'n 205.000 scholieren te horen of ze geslaagd dan wel gezakt waren voor hun eindexamen. Wat een zenuwen in al die gezinnen. En wat een opluchting voor de negentig procent die het schooldiploma in de wacht sleepte. Of het iets waard is? Natuurlijk wel - al die kinderen hebben er hard voor moeten blokken - en dat de landelijke examencommissie de havisten op het laatste moment een handje heeft toegestoken, is alleen maar mooi meegenomen. Bij het cijfer voor wiskunde B1 kregen de leerlingen anderhalf punt opgeteld en aardrijkskunde en geschiedenis werden met een punt opgetrokken. Daaruit kun je afleiden dat het havo- examen te moeilijk was of dat de leerlingen gemiddeld eigenlijk te weinig wisten. Zonder iets aan de schoolprestaties van de geslaagden af te doen, komt het me eigenaardig voor dat hoe dan ook negen van de tien scholieren moeten slagen.

Elders in het onderwijs gaat dat ook zo. Instellingen zijn min of meer verplicht hun normen aan te passen aan wonderlijke vereisten als 'studeerbaarheid'. Veel onvoldoendes betekent niet dat de leerlingen beter hun best moeten doen, maar dat de leraren te hoge eisen stellen. De leuze van Van Kooten en De Bie's Tegenpartij - Geen gezeik, iedereen rijk - is in het onderwijs verwezenlijkt: Goeie grap, allemaal knap.

Waar de havo-kandidaten ook een extra punt voor kregen, was het raadselachtige vak management en organisatie. Daar kan ik me nauwelijks een voorstelling bij maken. Leren vergaderen? Beleidsplan opstellen? Commissie voorzitten? Notuleren? Functieschalen indelen? Eigenlijk heb ik, misschien uit conservatisme, een onoverkomelijk wantrouwen in schoolvakken of opleidingen met 'management' in de naam, of 'communicatie' of 'bestuurskunde'.

Bloemschikken, nog zo'n vak. In het Algemeen Dagblad deed de afgelopen weken een aantal scholieren verslag van hun belevenissen tijdens de eindexamens. De cijferlijst van Mariëtte, een leerling van het vbo, luidt als volgt: Economie 6, Biologie 7, Bloemschikken 7, Engels 7, Nederlands 7, Wiskunde 6, Scheikunde 5. Ik zal er niet raar van opkijken als over een paar jaar het hbo een bachelors en de universiteit een masters bloemschikken verzorgt. Dat past perfect in het 'bama-model' dat minister Hermans in het hoger onderwijs wil invoeren. Daar staat tegenover dat kinderen op de basisschool het vak filosofie kunnen volgen. Dan moeten ze bijvoorbeeld een socratisch gesprek voeren over goed en kwaad: je hebt iets gepikt maar je weet dat stelen niet mag, hoe ervaar je dat? Zoiets. Vroeger heette dat gewoon een kringgesprek. Ik heb geen enkel gegrond bezwaar tegen filosofie op de basisschool, mijn vrees is veeleer dat het masters filosofie straks, mede met het oog op de studeerbaarheid, studieduur en de inspanning van de bijbaantjes die elke student noodzakelijkerwijs moet verrichten, het niveau van dat kringgesprek op de basisschool niet zal ontstijgen.

De algemene trend lijkt er een te zijn van nivellering naar beneden. De universiteiten moeten in het bama-model tijdens een 'brede bachelorsfase' van drie jaar studenten klaar stomen voor de maatschappij. Ik denk dat de mulo beter was. Zeker, een deel van de studenten kan na die drie brede jaren door voor hun mastersgraad. Twee jaar wetenschappelijke vorming lijkt me kort, maar zelfs dat is weinigen voorbehouden, want de meeste studenten die een mastersopleiding gaan doen komen terecht in hetzij de educatieve variant (het vroegere mo) hetzij een beroepsmatige variant (het vroegere hbo). En het huidige hbo dan? Daar wil men volgens een deze week gepresenteerd plan van de hbo- raad een eigen mastersfase invoeren - en geef hem eens ongelijk, nu de universiteiten het hbo beconcurreren met allerhande uit de grond gestampte beroepsopleidingen.

Mijn eigen vak, de journalistiek, wordt in Groningen, Rotterdam en Amsterdam inmiddels universitair gedoceerd. Journalistiek is een ambacht, dat dus baat heeft bij ambachtelijke scholing gericht op vaardigheden en technieken, die overigens pas in de beroepspraktijk ten volle ontwikkeld kunnen worden. Enigszins te vergelijken met creatieve beroepen waarvoor kunstacademies of conservatoria opleiden, maar ook met meubelmaken of, voor mijn part, bloemschikken. Krijgen de universiteiten ook voor de beoefenaars van deze beroepen een vakopleiding?

Nu weet ik wel dat over de traditionele eind jaren zestig op instigatie van de dagbladen gestarte (hbo-)opleidingen journalistiek valt op te merken dat het algemene kennisniveau en de intellectuele bagage van de daar afgestudeerden in veel gevallen tekortschieten. Toevallig ken ik een leraar aan zo'n opleiding die ik daar wel eens over hoor klagen. Universiteit en beroepsonderwijs moeten elkaar geen vliegen afvangen, maar elkaar aanvullen. Talentvolle aankomende journalisten zouden na hun beroepsopleiding hun kennis kunnen verdiepen aan de universiteit, academici die de journalistiek in willen moeten aan de hbo-opleidingen een ambachtelijke training kunnen krijgen.

Waar het helaas op dreigt uit te draaien is dat de universiteiten nog verder vervlakken tot algemeen vormend en beroepsonderwijs, terwijl omgekeerd de hbo-instellingen gaan dealen in nieuwbakken mastersopleidingen zonder wetenschappelijke pretentie. Het resultaat wordt de devaluatie van het hoger onderwijs in beide bestaande varianten, universiteit en hbo, tot één grote middenschool.

De behoefte aan werkelijk hoog opgeleide mensen - wetenschappelijk hoog opgeleid of excellerend in een beroep - neemt intussen alleen maar toe. Dit gat in de markt zal wel worden gevuld door het bedrijfsleven, dat hoog gekwalificeerd personeel nodig heeft. Illustratief is het bericht gisteren in de Volkskrant dat de universiteiten kampen met een enorm tekort aan wetenschappelijke onderzoekers omdat zij het op de arbeidsmarkt afleggen tegen het bedrijfsleven. Topopleidingen worden weer het domein van elitaire instellingen die onbereikbaar zijn voor wie op studiefinanciering is aangewezen. Het reguliere hoger onderwijs mag zich verder bezighouden met bloemschikken, computerles á la Schoevers en filosofie voor beginners.

Hopelijk laten mijn deze week voor de havo geslaagde neefje Tommie en al die anderen die na veel zenuwen hun schooldiploma hebben gehaald, zich door dit soort bespiegelingen niet ontmoedigen. Het zal ze op dit moment allemaal een zorg zijn en ik wil hun feestjes niet bederven. In het AD zei een dolgelukkig meisje dat net was geslaagd: "Ik ben absoluut bij, kan ik eindelijk door met mijn eigen leven." En daar gaat het maar om.

Elsbeth Etty