DE DRAAD
Eerder verschenen
columns
De column De Draad verschijnt vijf keer
per week.
Lees De Draad en

schrijf Tom Rooduijn rooduijn@nrc.nl

JL HELDRING
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN
CS VRIJDAG
LEO PRICK

T O M   R O O D U I J N

29 november 1999

Hedendaagse idiotismen

In reactie op mijn stukje van vorige week, waarin ik een vervagende grens tussen de woorden 'als' en 'dan' signaleerde, ontving ik een aantal instemmende e-mails. P.C. van Kerkum stuurde vanuit Voorburg nog een paar "hedendaagse idiotismen" die zich sluipenderwijs in het Nederlands idioom hebben genesteld: "Sedert kort is het in zwang gekomen 'ergens op tegen zijn', wat ik ook al hoorde uit de mond van ministers en in het NOS-Journaal. Het 'op' is volmaakt overbodig en slaat nergens op. Horen we nu binnenkort ook 'ergens op voor zijn'?" Bij de weermannen en vrouwen signaleert Van Kerkum "zeer vaak zinnen als 'Noorwegen, daar regent het' en 'Morgen, dan schijnt de zon'," volgens de inzender 'overbodig' en "een soort kindertaal". Jacob Plandsoen uit Hoogeveen schreef: "Jammer dat uw column over 'als en dan' niet ook bevatte 'kennen en kunnen' en 'hen en hun'," woordparen waarvan volgens deze e-mailer eveneens steeds minder sprekers in het openbaar weten hoe ze te onderscheiden. Voorts wijst Plandsoen op het afnemende vermogen te kiezen tussen 'ik' en 'mij', bijvoorbeeld in de zin: "Hij is beter dan mij." (Het gebruik van het woord 'dan' is in dit voorbeeld gemakshalve correct toegepast.) "In Amerika lijdt het gebruik van 'I' en 'Me' onder een soortgelijke verwarring", schrijft Judith van Praag vanuit de VS. "Ik begrijp absoluut niet waarom goed opgeleide mensen die woorden niet correct weten te gebruiken. Een tijdje dacht ik dat het door Janis Joplin kwam, haar 'Bobby McGee and Me' was taalkundig niet juist, daar werd op gehamerd, met het gevolg dat men sindsdien geneigd is te denken dat het altijd 'I' moet zijn."

Wat in de spreektaal gangbaar is, dringt van lieverlede ook door in de schrijftaal. De spelling- en grammaticacontrole van het Microsoft Word maakt geen korte metten met deze verwarring. Als ik schrijf: Piet is net zo groot dan Jan, wordt 'dan' terecht als fout herkend door een groen kringellijntje eronder. Tik ik echter: Het taalgebruik in Jans schrift is beter als in dat van Piet, dan verschijnt alleen een rood kringellijntje onder 'Jans' (bedoel ik 'Janus'?. Dat komt omdat deze zin de grammaticacontrole te ingewikkeld wordt. Ik ben geneigd hem uit te zetten, ook vanwege de talrijke loze foutmeldingen. "In het Engelse taalgebied kan het blindelings vertrouwen op de spelcorrector van een tekstprogramma tot volkomen onleesbare wartaal leiden", aldus ervaringsdeskundige Van Praag. Dat komt volgens haar ondermeer door "al die woorden die hetzelfde klinken doch iets anders bedoelen". Mijn ervaring met Word is, dat paniek uitbreekt (hele zinnen groen onderkringeld) zodra een op zichzelf juiste constructie ook maar enigszins afwijkt van de standaard (volgens Microsoft moet bijvoorbeeld onderkringeld in deze zin met een 't'). Het gevolg is, dat, wanneer iedereen zijn schrijven hieraan ondergeschikt maakt, een eenvormig, van elke verrassing of creativiteit gespeend taalgebruik ontstaat.