DE DRAAD
Eerder verschenen
columns
De column De Draad verschijnt vijf keer
per week.
Lees De Draad en

schrijf Tom Rooduijn rooduijn@nrc.nl

JL HELDRING
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN
CS VRIJDAG

T O M   R O O D U I J N

26 oktober 1999

Trechter

Riep ik gisteren op tot 'ketterse' artikelen over Internet, vandaag word ik op mijn wenken bediend door Herbert Blankensteijn. In de Volkskrant weerspreekt hij de bewering, gedaan door Jan Prins van het ISOC, dat vooral de consument garen bij het net spint. Blankensteijn zet uiteen dat op Internet de prijzen juist niet lager zijn en dat de klant ook voor alle 'gratis' aanbiedingen uiteindelijk diep in de beurs moet tasten. Fanatiek optimisme en torenhoge verwachtingen, aangeblazen door hype-achtige publiciteit, joegen de prijs van Internet-bedrijven op, terwijl van winst nog lang geen sprake is. De schaalvergroting en machtsconcentratie die nu in de Internet- business plaatsvindt, leidt volgens Blankensteijn tot een ernstige verschraling van de keuzemogelijkheden. "En zo is Internet een gigantische trechter", concludeert hij, "die geld van ondernemers en het publiek in de zakken van een select groepje grootaandeelhouders, managers en succesvolle starters doet belanden."

Er klinken steeds meer kritische geluiden. Onlangs verschenen er drie boeken die kanttekeningen plaatsen bij de huidige 'collectieve pro- technologie brainwashing', zoals de recensent van Salon Magazine het omschreef. In Faster van James Gleick, Coercion van Douglas Rushkoff en The End of Patience van David Shenk wordt beschreven hoe de informatieovervloed ons leven en ons denken beïnvloedt. Shenk, auteur van het in 1997 verschenen Data Smog, laakt in zijn Cautionary Notes on the Information Revolution de versimpeling die ons leven binnensluipt als we het tempo opvoeren. Elke nieuwe technologie heeft een keerzijde, betoogt Shenk, zo ook Internet. Verpersoonlijkte nieuwsdiensten leiden tot een beperkte kijk op de wereld; interactief speelgoed confonteert kinderen met onechte intelligentie; Photoshop stelt ons in staat van echte fotografie fictie te maken, etcetera. Infomatietechnologie vergroft onze cultuur, stelt Shenk, en creëert schijnwerkelijkheid en nepwijsheid. Zijn kritiek op de informatietechnologie ziet Shenk samengebald in de foto van een zakenman in een Japanse rotstuin, druk pratend door een zaktelefoon zonder enig oog voor de pracht om hem heen. Hij acht het gevaar groot "dat mensen dermate verslaafd raken aan prikkel van de elektronische communicatie, zwelgend in de jongste data- updates, dat vredigheid en zelfs geschiedenis - hen koud laat".

De versnelling die zich in de wereld van de media heeft voorgedaan, leidt volgens James Gleick tot haastziekte: "Als we de tijd niet begrijpen", schrijft hij in Faster, "worden we er het slachtoffer van." Hij signaleert de paradox dat alle snelle technologie geen tijdwinst oplevert, maar juist meer tijd kost. We moeten ons, om op ons werk bij te blijven, voortdurend de nieuwste snufjes en updates eigen maken terwijl onze vaardigheden op de computer in razend tempo verouderen. En ondertussen worden we bestookt met steeds meer reclame, het uitgangspunt van Douglas Rushkoffs Coercion: Why We Listen to What They Say. Hij betoogt dat nieuwe media er niet zijn ter verheffing van de gebruikers, maar puur en alleen om dankzij 'data- mining' - producten nog gerichter te kunnen verkopen. Ook hier wordt de vergelijking met een verslaafde gemaakt, nu een die volkomen is overgeleverd aan de op zijn of haar persoonlijke behoeften afgestemde reclameboodschappen.

Volgens Rushkoff hebben we ons volkomen vrijwillig aan de nieuwe technologie uitgeleverd en smijten we allen braaf ons geld in Blankensteijns trechter. " Niemand kan dit proces terugdraaien zonder onze betrokkenheid of goedkeuring. Want zonder onze medeplichtigheid zijn 'zij' machteloos. Zonder ons bestaan zij niet."