DE DRAAD
Eerder verschenen
columns
De column De Draad verschijnt vijf keer
per week.
Lees De Draad en

schrijf Tom Rooduijn rooduijn@nrc.nl

JL HELDRING
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN
CS VRIJDAG

T O M   R O O D U I J N

5 oktober 1999

Literatuur op Internet: zitten elektronische uitgevers gebeiteld? Literatuur op Internet

Voor het verschijnen van het tweede nummer van het literaire Internet- tijdschrift De Gekooide Roos is "virtueel nog heel wat bloed gevloeid", schrijft oprichter en eindredacteur Renzo Kooi in zijn redactioneel commentaar. "Publiceren op het Internet vergt een zekere creativiteit in het verzinnen van meest technische oplossingen voor vormgevingsproblemen die op papier eeuwen terug al waren opgelost. Daar bent u ten dele ook schuldig aan, ik zeg het maar meteen." Kooi doelt op de talrijke in omloop gebrachte versies van bladerprogramma's: het is de ambitie van De Gekooide Roos om óók de gebruikers van inmiddels sterk verouderde bladeraar-versies het blad te kunnen aanbieden.

In het blad las ik ontroerende jeugdherinneringen van Lennaert Nijgh (auteur van de songteksten van Boudewijn de Groot) en van L.H. Wiener en een mooi drinklied van Adriaan Jaeggi ("Ik kan zo dronken niet zijn of/ er beweert iemand nog veel/ en veel dronkener te zijn"). Tot zover weinig onderscheid met een regulier 'Tijdschrift voor poëzie en proza'. Maar een vraaggesprek met een dichter dat grotendeels gaat over het verschil tussen publiceren op papier en in electronische vorm zal men in het traditionele literaire blad niet gauw aantreffen. "Als er aan poëzie toch geen cent valt te verdienen, waarom dan niet uitgeven via Internet?", wordt gevraagd aan de bij De Bezige Bij publicerende dichter Jan Baeke. "Ik weet niet of dat zal werken", antwoordt hij. "Veel mensen hebben toch liever een boek. Voor het opzoeken van informatie is Internet erg geschikt. Maar ik denk dat een tekst die niet direct de informatie-honger bevredigt, een grotere behoefte heeft aan papier. Een gedicht geeft niet meteen zijn inhoud prijs, zo'n tekst wil je kunnen vasthouden. En in een bundel wil je bladeren, niet steeds op een knop drukken om naar een ander gedicht te gaan."

En op de vraag of het niet gewoon een kwestie van tijd is voordat lezers zijn gewend aan het beeldschermformaat, antwoordt Baeke: "Conditionering zou een rol kunnen spelen, maar ik geloof toch ook dat een boek meer aansluit bij hoe de menselijke geest werkt: associatief, niet lineair, als het ware bladerend door het geheugen en door onze gedachten. En zolang computers niet de hanteerbaarheid van een boek bezitten, zijn ze niet geschikt voor poëzie. In ieder geval denk ik niet dat ze de dichtbundel in boekvorm zullen verdringen." Hij ziet wel mogelijkheden in de combinatie van poëzie specifieke toepassingen van Internet. "Zo lijkt het mij interessant om een gedicht op internet te publiceren waar anderen op kunnen reageren door te schrappen en dingen er bij te zetten. Op die manier ontstaat er een soort collectieve tekst, een collectieve poëtische werkelijkheid. (...) Gedichten publiceren op papier is voor mij zoiets als woorden beitelen in steen." Dus poëzie zowel op Internet en in boekvorm, concludeert de interviewer. "Ja, dat lijkt me de meest logische ontwikkeling. Het lijkt me dat Internet nooit alles kan opslokken."

Poëzie moge dan nog lang op papier het best tot haar recht komen, de elektronische roman komt er onherroepelijk aan. In de Engelse taal zijn inmiddels 1800 titels beschikbaar die thuis - tegen betaling - op de computer kunnen worden opgehaald en onderweg op een zes ons wegend 'Rocket eBook' kunnen worden gelezen. Deze maand wordt een Duitse versie van het elektronische boek op de Buchmesse in Frankfurt gepresenteerd. Het grote voordeel van zo'n eBook, boven de veelal nog voor werkdoeleinden gebruikte thuiscomputer, is de draagbaarheid van het apparaat: het kan evenals het 'echte' boek worden gelezen op de bank, in bed of langs de waterkant. Of dit apparaat op grote schaal de vakantiestapel gaat vervangen, hangt sterk af van de scherpte waarmee de woorden in het scherm gebeiteld staan.