DE DRAAD
Eerder verschenen
columns
De column De Draad verschijnt vijf keer
per week.
Lees De Draad en

schrijf Tom Rooduijn rooduijn@nrc.nl

JL HELDRING
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN
CS VRIJDAG

T O M   R O O D U I J N

10 augustus 1999

Onheilstijdingen

Een graag gelezen en uitgewisseld onderwerp op Internet is sinds jaar en dag het sterke verhaal, ofwel de Urban Legend. Ethel Portnoy benoemde het genre in Nederland Broodje Aap-verhalen. Het zijn 'sterke' anekdotes, die hun bijna mythische betekenis ontlenen aan een onwaarschijnlijke waarschijnlijkheid. De verbrande duiker die na een bosbrand werd gevonden omdat hij door het blusvliegtuig uit zee zou zijn gezogen; de man die de ochtend nadat hij door een mooie vrouw was verleid, ontdekte dat hij zijn nieren miste, etcetera. Broodje Aap- verhalen worden niet verzonnen, ze ontstaan vanuit een eigentijds mengsel van waarheid en verdichting en zijn vaak verweven met een vervreemdend aspect van het moderne leven.

Neem nu de volgende stadslegende die ik op Internet vond. In een tijd dat de Groenen in de Europese politiek salonfhig zijn, geen bedrijf meer zonder een milieuvriendelijk stempel door het leven kan en de supermarkt de winstgevendheid van biologische artikelen heeft ontdekt, won een Amerikaanse student de eerste prijs op de Idaho Falls Science Fair. Hij wilde de geconditioneerdheid van mensen aantonen bij het vernemen van alarmerende berichten over het milieu. In het kader van zijn project vroeg de student voorbijgangers een petitie te tekenen, waarin gewaarschuwd werd voor een stof die in de wetenschap soms wordt aangeduid met 'dihydrogeen monoxide'. Deze stof zou bij mensen en dieren leiden tot zweten en braken; een belangrijk bestanddeel van zure regen zijn; leiden tot ernstige verbrandingen in vluchtige status; bij overmatig oraal gebruik leiden tot de dood; bijdragen aan erosie; de effectiviteit van auto-remmen verminderen; gevonden zijn bij terminale kankerpatiënten; ondanks de gevaren worden gebruikt in kerncentrales; door de marine worden gebruikt voor geheime experimenten en bijdragen aan het broeikaseffect.

Van de vijftig mensen die de student vroeg om een petitie te ondertekenen, waarin gepleit werd voor een verbod op 'dihydrogeen monoxide', reageerden er 43 positief. Zes weigerden en slechts één had door dat het hier water betrof. Of het nu waar gebeurd is of niet, het verhaal voldoet uitstekend om een verschijnsel tastbaar te maken: door een bombardement van goede bedoelingen is een kneuterig soort milieu-geweten gemobiliseerd, terwijl wereldwijd het grote vervuilen, ontbossen en uitsterven ongehinderd doorgang. Het experiment illustreert, ondanks de kleine testgroep, dat het decennialang aanhoren van onheilsboodschappen leidt tot afstomping. "Nou èn!", is men, vrij naar een bekende ex-voetballer, geneigd te denken om vervolgens een politiek correcte handtekening te plaatsen.

Internet is behalve de ideale omgeving voor de Urban Legend, ook een uitstekende voedingsbodem voor geruchten. Het gerucht groeit in een oogwenk volgens het principe van de veenbrand: een onbeduidende e-mail of opmerking in een chatgroep kan leiden tot een sensatieverhaal in een nieuwsgroep of e-zine. Op dergelijke podia wordt minder belang gehecht aan de vraag of iets waar is of niet; voldoende nieuwswaarde schuilt kennelijk in de publicatie van het gerucht op Internet op zichzelf. In die Internetomgeving wordt geschreven volgens dezelfde criteria waarmee roddelbladen de showbusiness te lijf gaan: "Er wordt gefluisterd dat..." En net als beroemdheden over wie onwaarheden te lezen staan, haasten gedupeerden op Internet om alle geruchten de kop in te drukken. Met als gevolg dat het gerucht in brede kring tot feit is verheven tot het tegendeel is bewezen.

Morgen hiervan een mooi voorbeeld.