DE DRAAD
Eerder verschenen
columns
De column De Draad verschijnt vijf keer
per week.
Lees De Draad en

schrijf Tom Rooduijn rooduijn@nrc.nl

JL HELDRING
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN
CS VRIJDAG

T O M   R O O D U I J N

2 juni 1999

Nederlands bedreigd?

Zoals er planten- en dierensoorten met uitsterven worden bedreigd, zo is dat ook het geval met taalgemeenschappen. Op dit moment zijn het er nog zo'n zesduizend, een kleinvoud van de hoeveelheid talen die ooit op deze aardbol werden gesproken. Maar die ontwikkeling houdt geen halt, in tegendeel. Door het wereldwijd oprukken van de Engelse taal, de Ligua Franca ook van Internet en popmuziek, moeten kleine, lokale talen vrezen voor hun voortbestaan. Geldt dat ook voor het Nederlands?

Die vraag drong zich op bij het doorbladeren van Het World Acces/Planet Internet Woordenboek, dat belooft een naslagwerk te zijn met tweeduizend 'Wereld Wijde Woorden' op Internet. Ineens realiseerde ik me hoeveel Engelstalige begrippen de computer en toebehoren binnen korte tijd aan mijn woordenschat hebben toegevoegd, maar vooral ook hoeveel er nog zullen volgen. Wat te denken van armor-plated, bang path, client pull, dial deamon of environment variable? Geen idee waar die termen voor staan. En dat is dan nog maar een vrij willekeurige greep uit de eerste vijf letters van de woordenlijst.

Doorgewinterde Internetters zullen lachen om zoveel onkunde, maar als ik de perikelen van internet-instapper Emma Brunt in de HP/De Tijdspecial 'De Internet hel/hemel' lees, realiseer ik me weer dat het met mijn analfabetisme nog wel meevalt. "Alleen dat woord al: provider", schrijft Brunt. "Ik had geen idee wat daarmee bedoeld werd." Maar met wat hulp van haar zoon 'surft' en 'chat' de verslaggeefster nu alsof ze nooit anders heeft gedaan. Ze maakt kennis met 'cyberspeak' en in de trant van ic (I see), brb (be right back) en lol (laughing out loud) en ontdekt niet alleen dat Engels de voertaal is, maar dat er ook iets in de syntaxis verandert: "Het eerste grammaticale beginsel bij cyberspeak is dat je nooit in hele zinnen moet spreken, met een onderwerp, een gezegde en een lijdend voorwerp. Hoe fragmentarischer en elliptischer, hoe beter. En spelfouten ontsieren de tekst niet, in tegendeel."

Ondanks dit alles is het met de toekomst van het Nederlands niet zo somber gesteld als vaak wordt gedacht. In het blad Ons Erfdeel las ik een geruststellend artikel van de Groningse taalkundige C.J.W. Zwart met de titel "Doet Diets draai in tot Engels? Over de 'verengelsing' van het Nederlands." Aan de hand van een nauwgezette telling van leenwoorden in de Nederlandse taal concludeert Zwart dat van de 30,7 procent leenwoorden uit alle windstreken die het Nederlands bevat slechts 7,4 procent uit het Engels afkomstig zijn. "Wel is het zo dat in bepaalde vaktalen of jargons het Engels relatief zwaarder vertegenwoordigd kan zijn", schrijft Zwart. "Dat geldt voor de taal van jongeren, en voor de taal van mensen die zich beroepshalve bezighouden met een cultuurgebied dat door de Verenigde Staten wordt bepaald, zoals de computerwereld en de wereld van de moderne bedrijfsvoering."

De taalkundige rekent ook af met de mythe dat leenwoorden, eenmaal in een taal binnengedrongen, nooit meer verdwijnen. Hij neemt het voetbal als voorbeeld, waar bij de introductie ervan in Nederland termen als kick, kicksen, corner kick, free kick, penalty kick, goal kick, off side, half time, back en keeper heel gewoon waren. Nu zijn ze vrijwel alle vervangen door Nederlandse woorden. Iets dergelijks zien Zwart gebeuren in de computerwereld: diskette, hard disk, word processor, operating system, keyboard en network zijn volgens hem langzamerhand vervangen door schijfje, harde schijf, tekstverwerker, besturingssysteem, toetsenbord en netwerk. En van de woorden die we wèl overnemen ('naturaliseren'), stelt Zwart, weten we over enkele decennia niet eens meer dat ze ooit uit het Engels kwamen.

De doemdenkers kunnen wat het Nederlands betreft dus voorlopig gerust zijn.