DE DRAAD
Eerder verschenen
columns
De column De Draad verschijnt vijf keer
per week.
Lees De Draad en
schrijf Tom Rooduijn
rooduijn@nrc.nl
JL HELDRING
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN
CS VRIJDAG
T O M R O O D U I J N
28 april 1999
CCTV
Bij het hoofdkantoor van de ABN-AMRO dat langs de zuidelijke ringweg in
Amsterdam verrijst, zag ik een bord met de mededeling dat het bouwterrein
wordt beschermd met 'CCTV'. Nieuwsgierig maar zonder al te hoge
verwachtingen tikte ik thuis meteen bij Alta Vista de raadselachtige lettercombinatie in. De
confrontatie met een hiaat in de kennis kan genadeloos zijn. Maar liefst
141.770 verwijzingen naar verkopers en fabrikanten van 'Closed-Circuit
Television', het moderne speeltje waarmee overheid, bedrijfsleven en de
bemiddelde particulier een gevoel van veiligheid kunnen kopen.
Een paar dagen later zag ik de aflevering 'De Strijd om de Stoep' van het VPRO-tv-programma 'De Nieuwe Wereld' . Hierin werd geschetst hoe de publiek ruimtes in en om grote steden verworden tot met bewakers en videocamera's afgeschermde sanitaire zones, waar elk smetje in de vorm van een dakloze of roeszoeker efficint wordt verwijderd. Van wie is die ruimte nu eigenlijk, onderzochten de programmamakers. De conclusie was dat het bedrijfsleven ten behoeve van de welgestelden steeds meer terrein op voorheen publieke gebieden verovert. CCTV, geniformeerden met walkietalkies en anti-lig-strips op de banken vormden in die strijd de belangrijkste wapens.
Het meest geavanceerde controlesysteem troffen de DNW-makers aan in de Londense buitenwijk Newham, waar, door het 'touch-screen' inzoomen op passanten, een vergelijking kon worden gemaakt met op hetzelfde scherm verschijnende portretten van verdachten uit een politie-databank. De gemeente ontving hiervoor de Engelse 'Big Brother Award' in de vorm van een door een laars vertrapte kop. Deze prijs voor het verregaandst schenden van de persoonlijke levenssfeer werd uitgereikt door 'Big, een in 1990 opgerichte 'niet-gouvernementele waakhond' tegen ongevraagde bewaking en aantasting van de privacy. ,,De organisatie heeft over de hele wereld actie gevoerd over tientallen kwesties'', meldt de website, ,,varirend van identiteitskaarten en encryptie-beleid tot werkplekbewaking en de militaire inlichtingendienst.'' De organisatie boogt op deelname van ,,IT-specialisten, advocaten, rechters en journalisten uit veertig landen.'' Voorzitter Simon Davies van Privacy International, een veertiger met een prettige ironie, vergeleek de alom aanwezige camera met Gods Alziend Oog, waaronder de burger die Erdoor wordt gadegeslagen zich niet veiliger maar juist onbehaaglijker zou gaan voelen. Als niet onbelangrijk nevenaspect noemde hij vraag van wie uiteindelijk het videomateriaal is dat openbare camera's vastleggen. Davies vertelde van een man in Essex die - nietsvermoedend - voor het oog van zo'n CCTV-camera zelfmoord probeerde te plegen en zijn wanhoopsdaad daags erna op de televisie zag. Vanmorgen las ik een bericht over Mick Jagger die, op rondreis in Amerika, 's avonds in zijn hotelkamer de CCTV-beelden zag van het bezoek dat hij die middag met zijn kinderen aan een bowling bracht.
Was vorig jaar het Verenigd Koninkrijk aan de beurt voor de Big Brother Award, dit jaar werd de onderscheiding in de Verenigde Staten toegekend. Drie weken geleden ging in het Shoreham Hotel te Washington DC de prijs voor het 'Most Invasive Proposal' naar FDIC 'Know Your Customer', de onderscheiding voor de 'Lifetime Menace' naar de FBI en de publieksprijs naar Microsoft. De volgende Big Brother Awards, kondigt de website aan, worden uitgereikt in Canada, Frankrijk, Australi, Oostenrijk en ... Nederland.
Het bericht deze winter van de vrouw die, zittend op een bankje in het uitgaanscentrum van Ede, voor het oog van de camera bijna doodvroor, pleit niet voor de toekenning van de prijs aan deze plaats: wanneer Big Brother zijn werk goed had gedaan, was deze vrouw immers eerder uit haar lijden verlost. Maar er is hoop: onlangs kondigde minister Korthals van Justitie aan de camera's in uitgaansgebieden permanent te willen bemannen. Met deze maatregel, en met de komst van CCTV in de centra van Bergen op Zoom, Breda, Enschede, Zwolle, Apeldoorn, Groningen en Arnhem, komt Nederland bij Privacy International waarschijnlijk snel in beeld.