DE DRAAD
Eerder verschenen
columns
De column De Draad verschijnt vijf keer
per week.
Lees De Draad en

schrijf Tom Rooduijn rooduijn@nrc.nl

JL HELDRING
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN

T O M   R O O D U I J N

7 januari 1999

Het Kompjoetergebouw

Al doet de probleemloze overgang door de banken van de gulden op de Euro anders vermoeden, de Nederlander heeft door de bank genomen een problematische relatie met de computer. Neem het bericht van de gemeente Rotterdam die een kleine 9 miljoen gulden besteedde aan een computersysteem voor de dienst Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam (OBR). Deze dienst, die de verkoop en exploitatie van Rotterdamse grond regelt, kocht het netwerk vijf jaar geleden voor 2,7 miljoen gulden en versleutelde er sindsdien voor zes miljoen gulden aan. Onlangs besloot het ORB ten einde raad het systeem maar met de vuilnisman mee te geven - en met het oude computernetwerk te blijven werken.

Inmiddels is de eerste nota - van het Gak - gesignaleerd met de vervaldatum 7 januari 1900. Dat onze moeizame omgang met de computer tijdens de overgang naar het volgende millennium tot problemen kan leiden, voorziet ook het ministerie van binnenlandse zaken dat voor de veiligheid in de eerste dagen van de nieuwe eeuw de hulp van het leger heeft ingeroepen. Het is allemaal al voorspeld in Annie M.G. Schmidts Otje, waar een verdwijntruc met de papieren van Tos is uitgehaald in 'Het Kompjoetergebouw- de hoofdoorzaak van de driftaanvallen van Otje's vader. Dat dit werk al geschreven is in 1980, onderstreept Schmidts profetische gaven.

De verdwijntruc dreigt nu op veel grotere schaal in de kompjoetergebouwen van 's lands archiefdiensten, die niet blijken te zijn toegerust voor het converteren van oudere bestanden naar de jongste standaarden. Hierdoor dreigt een massale vernietiging van belangrijke gegevens van overheden en daaraan gelieerde instellingen. Eerder schreef ik in deze rubriek al over het verschijnsel van de elkaar in zo hoog tempo opeenvolgende computersystemen, dat voor het raadplegen van de schijfjes van 10, 12 jaar geleden geen apparatuur meer voorhanden is. Andere oorzaken voor de teloorgang van - tegenwoordig grotendeels electronisch opgeslagen - archiefmateriaal zijn het ontbreken van richtlijnen voor de conservering van digitale informatie en het gebrek aan kennis over het bewaren bij degenen die met de bestanden werken.

Vaak is al de helft van de digitale gegevens uit computersbestanden van overheden verdwenen, constateerden inspecteurs na onderzoek van ruim 230 provinciale instellingen. Ambtenaren blijken te vaak uit een combinatie van incompetentie en argeloosheid de 'delete'-knop te hebben gehanteerd. Het Rijksarchief heeft bij staatssecretaris Van der Ploeg, aldus een publicatie in het AD van vanmorgen, aangedrongen op een 'reddingsplan', temeer daar overheden verplicht zijn hun gegevens te archiveren. ,,Als we niet oppassen worden dit de vergeetachtigste decennia van de eeuw'', zegt een archivaris.

Uit onachtzaamheid is bijvoorbeeld een belangrijk deel van de archieven van de Inlichtingendienst Buitenland vernietigd, evenals een groot aantal hinderwetvergunningen en informatie over de aanleg van de Deltawerken - gegevens die meestal louter in - veelal verouderde - computerbestanden opvraagbaar waren. Omdat afspraken en dossiers op allerlei terrein steeds vaker louter in gecomputeriseerde vorm worden vastgelegd, bepleit de Archiefinspectie alle bestanden dan maar uit te draaien. ,,Het klinkt bizar'', zegt een inspecteur, ,,maar dat is de enige manier om er zeker van te zijn dat de gegevens bewaard blijven.''

Eerder heeft de Rekenkamer al gewaarschuwd voor het wegraken van digitale overheidsbestanden, waarna het Bureau Digitale Duurzaamheid is opgericht. Daarvan is sindsdien niets meer vernomen, aldus het AD. Een blik op de links van het Algemeen Rijksarchief leidt me naar het Coördinatiepunt Nationaal Conserveringsbeleid (CNC). Op deze site tref ik niets aan over de conservering van digitale bestanden. Wel staat er een stuk van vier jaar geleden, waarin gewaarschuwd wordt voor de teloorgang van papieren archiefstukken.

,,In de grote Nederlandse bibliotheken zijn in totaal 2 tot 2,5 miljoen banden in direct gevaar'', rapporteert het CNC over de 'desastreuze' conditie van het 19de- en 20ste-eeuwse archiefpapier. ,,In de Nederlandse archieven is ongeveer 28 km archiefmateriaal bedreigd papierbezit. Het CNC pleit daarom voor een snelle en gecoördineerde aanpak van dit probleem, want zonder maatregelen zal ons nationale geheugen voor een groot deel verloren gaan.''

Daar kan, als het advies van de Archiefinspectie ter harte wordt genomen, dankzij de printer jaarlijks met gemak een paar kilometer bedreigd papierbezit aan worden toegevoegd.