DE DRAAD
Eerder verschenen
columns
De column De Draad verschijnt vijf keer
per week.
Lees De Draad en

schrijf Tom Rooduijn rooduijn@nrc.nl

JL HELDRING
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN

T O M   R O O D U I J N

5 januari 1999

Voorspelling (2)

,,We krijgen dankzij de computer een overvloed aan informatie en feiten, zonder dat de achterliggende betekenis er nog toe doet'', stelt cultuursocioloog Anton Zijderveld in een interview met Trouw van afgelopen zaterdag. Deze Rotterdamse hoogleraar is de uitvinder van het woord 'staccato-cultuur' waarin de westerse samenleving in dit fin-de-siècle volgens hem verzeild is geraakt. Om de oppervlakkigheid en vluchtigheid van die staccato-cultuur te keren, bepleit Zijderveld een herwaardering van gezin, kerk, staat, school en gezondheidszorg. Zijn betoog mondt uit in een pleidooi voor een 'culturele milieubeweging'. ,,We babbelen maar raak'', stelt Zijderveld vast, ,,dat is typerend voor de moderniteit. Is het u wel eens opgevallen hoe associatief we tegenwoordig praten? Vroeger zou je zeggen: 'Die vent is gek.' Tegenwoordig is het heel normaal. We worden dol van de creativiteit. Maar het beklijft niet, de ene vernieuwing volgt op de andere.''

Zijderveld noemt in het interview een voorbeeld van 'te ver doorgeschoten moderniteit'. ,,Als je een boek hebt geschreven, zeggen ze tegenwoordig: Ik vond het een leuk boek. Vraag je: Vond je het ook een goed boek? Dan kijken ze je glazig aan. 'Leuk, leuk', dat is de reactie. (...) Het moet allemaal leuk zijn of spannend. Nog zo'n adjectief dat in opkomst is: Spannend! Het zijn woorden die passen in een cultuur van pret en vluchtige genoegens, SBS 6 en Veronica, ja. De vraag naar waarheid is volstrekt ouderwets. Er is geen rangorde van waarden meer. (...) We letten vooral op nut, efficiency en effectiviteit. Alles moet goed georganiseerd zijn, dan is het in orde. Inhoudelijke betekenis, samenhang, de waarde der dingen interesseert mensen steeds minder.''

Als verklaring en versterkende factor voor de voortschrijdende trivialisering noemt de hoogleraar de opkomst van de informatie-technologie: we hebben de mogelijkheid wereldwijd met elkaar in contact te treden en een onuitputtelijke hoeveelheid nieuwsbronnen te raadplegen, maar de stroom van feitjes en berichten, roddels en ontboezemingen ontbeert elke hiërarchie. Zijderveld citeert in dat verband de 19de eeuwse Amerikaanse schrijver Henry Thoreau, die zei: ,,We hebben grote haast gemaakt met de aanleg van de telegraaflijn tussen Maine en Texas, maar de vraag is: Heeft Maine Texas iets te melden?'' Profetische woorden. Het babbelcircuit dat dankzij Internet is ontstaan, is in omvang omgekeerd evenredig aan de substantie ervan.

Maar alle inhoudelijke bezwaren ten spijt, Internet brengt toch mensen uit verschillende culturen nader tot elkaar? Dat bevordert toch de democratie en het ideaal van een wereldwijd broederschap? Volgens Monique van Dusseldorp, directeur van een internet-adviesbureau, wordt veel te hoog opgegeven van Internet als grens-, klasse- en cutuurdoorbrekend communicatiekanaal. ,,Je komt er gemakkelijk in contact met een Spanjaard of een Let, of wie ook'', zegt (de door The Online Journalism Review als 'een van de vijftig belangrijkste mensen op Internet' genoteerde) Van Dusseldorp in de Europa-special van de Volkskrant. ,,Maar het zijn wel allemaal mensen van dezelfde soort. Hoog opgeleid, goed in Engels. Alles is bepaald door taal. Er is een elite die zich Internet heel snel eigen heeft gemaakt. Maar er is ook een grote groep mensen voor wie dat niet geldt.''

Internet kan volgens Van Dusseldorp het nationale gevoel juist versterken. ,,Ik woonde in Düsseldorf en was via een Nederlandse e-mail-krant uitstekend op de hoogte van het vaderlandse nieuws. Maar dat er lokale verkiezingen aan de gang waren in Düsseldorf, mijn woonplaats, dat wist ik niet. Je zoekt altijd naar iets dat je kent. Zo kun je op je eigen eiland blijven wonen.'' Volgens de Internet-adviseur neemt met de groei van internet het aantal 'eilandjes' toe. ,,Er zijn hele nieuwsgroepen op het net gewijd aan het kweken van de discusvis'', noemt Van Dusseldorp als voorbeeld. Toen Internet nog klein was, ging het om internationale contacten, want zoveel liefhebbers van de discusvis waren er nog niet online. ,,Tegenwoordig is Internet zo groot dat er aparte nieuwsgroepen ontstaan, en Nederlandse discusviskwekers elkaar opzoeken in een eigen nieuwsgroep. Het uitsluitend internationale van Internet neemt snel af.''

Internet kan, de woorden van de beide geïnterviewden indachtig, na een geboorte als informatiekanaal voor hackers en academici en een peutertijd als internationaal pret- en communicatiekanaal, een kleuterfase tegemoet kan zien als digitaal equivalent voor een associatief praatje over de heg. 'Leuk' en 'spannend', dat wel, maar slechts voorbehouden aan buren met een hogere opleiding en een bovenmodaal inkomen.