DE DRAAD
Eerder verschenen
columns
De column De Draad verschijnt vijf keer
per week.
Lees De Draad en

schrijf Tom Rooduijn rooduijn@nrc.nl

JL HELDRING
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN

T O M   R O O D U I J N

21 december 1998

Verborgen gebreken

De computer en de chip hebben er voor gezorgd dat ons leven in een kwart eeuw aanzienlijk is veranderd. Opmerkelijk is de soepele wijze waarop de westerse mens zich aan die verandering heeft aangepast. Jonge en oud surft rond op Internet alsof het nooit anders is gewend, de invoering van plastic geld heeft, na eeuwen van papiergeld en munten, nauwelijks tot problemen geleid en op kantoren en in fabrieken hebben computers ogenschijnlijk moeiteloos een belangrijk deel van het handwerk overgenomen.

Juist in de argeloosheid waarmee chip en computer op grote schaal zijn omhelsd, schuilt het gevaar: we zijn te afhankelijk geworden van een technologie die we niet kennen, laat staan beheersen. In vrijwel alle bedrijfstakken is de computer van hulpmiddel opgeklommen tot zenuwcentrum voor alle geledingen. Waar in het industriële tijdperk machines meestal, als ze defect raakten, met relatief eenvoudige middelen weer aan de praat konden worden geholpen, moet er in dit informatietijdperk bij het uitvallen van de computer een team van specialisten aantreden.

Robert J. Samuelson, econoom en columnist van Newsweek, ziet in het millenniumprobleem het ultieme bewijs van de stelling van de Britse wetenschapper en romanschrijver C.P. Snow (The Two Cultures and the Scientific Revolution, 1959), dat met de opkomst van wetenschap en technologie de maatschappij uiteenvalt in mensen met en mensen zonder inzicht in de wetenschap - een maatschappij waarin geen verstandige beslissingen kunnen worden genomen. Volgens Samuelson toont de eenvoudig te voorspellen en - mits vroegtijdig erkend - te verhelpen Millennium Bug aan dat de technologische ontwikkelingen het verstand van de mens hebben voorbij gestreefd. ,,Wat beperkt had moeten blijven tot een onbeduidend voorval, zou kunnen ontaarden in een omvangrijke economische recessie of zelfs in een maatschappelijke crisis.''

Nog maar even in een notedop de oorzaak van de voorspelde chaos: In plaats van een viercijferig systeem voerden programmeurs in de beginjaren van de computer bij de jaartelling een tweecijferig systeem in, waardoor in het jaar tweeduizend de computer denkt dat het 1900 is - zijnde het jaar nul van de computer. Hierdoor raken systemen van slag: er ontstaat een onjuiste dag- en weekvermelding, het schrikkeljaar valt verkeerd, at random nummergeneratoren werken niet meer, met als gevolg dat computer- en 'embedded' systemen òf van slag raken of geheel stilvallen. Als de meest kwetsbare onderdelen van de samenleving voor de storingen die hieruit kunnen voortvloeien gelden nutsbedrijven, alarmdiensten, verzekeringsmaatschappijen, banken, de luchtvaart, de gezondheidszorg en digitale netwerken in het algemeen.

Door de omvang van het probleem kan - ondanks alle voorzorgsmaatregelen - niet worden voorspeld of en in welke mate computersystemen zullen vastlopen. Bovendien kan degene die zelf meent op orde te zijn, in zijn bedrijfsvoering ernstig worden belemmerd door een toeleverancier die dat (nog) niet is. Het wegvallen van één kleine schakel in een keten kan grote gevolgen hebben. Samuelson stelt in dit verband General Motors ten voorbeeld, dat zijn voorraden betrekt van zo'n 100 duizend lokaties over de hele wereld. Onduidelijk is of de productie van het bedrijf, als bijvoorbeeld 5 procent van de toeleveranciers plat gaat, met 0, 30 of 100 procent stagneert.

Waarom zijn we niet in 1995 of 1996 al tot actie overgegaan, toen het probleem zich al in volle omvang voordeed, vraagt Samuelson zich af. De enkeling die er destijds over begon werd niet gehoord. Dat komt, stelt hij - verwijzend naar C.P. Snow -, omdat in deze tijd de meeste mensen 'geen idee' hebben van wetenschap en technologie. Bijna veertig jaar geleden stelde Snow dat het grote publiek 'toondoof' is voor een scala aan intellectuele ervaringen, en ,,net zoals alle mensen die toondoof zijn weten ze niet wat ze missen''. Volgens Samuelson zijn wij, consumenten, omdat we weigerden naar de waarschuwende technologen te luisteren, gezamenlijk verantwoordelijk voor de mogelijk rampzalige gevolgen van de Millennium Bug.

Dat lijkt mij een bedenkelijke bewering. Bij de razendsnelle opkomst van de computer werd de consument hoofdzakelijk in beslag genomen door het zo snel mogelijk onder de knie krijgen van de elkaar in hoog tempo opeenvolgende systemen. Van de consument wordt blijkbaar door Samuelson ten aanzien van computers behalve een koopkrachtige en leergierige ook nog eens een activistische houding verwacht.

Niet het publiek, maar degenen die de ondeugdelijke producten op de markt brachten waren primair verantwoordelijk voor herstel van de verborgen gebreken. In plaats van alle geld en energie te steken in het als betrouwbaar afficheren van haar systemen, had de computerindustrie beter kunnen overgaan tot een grootscheepse reparatie-operatie. Wetenschappers en technologen hadden, kortom, niet alleen tijdig moeten waarschuwen, maar ook moeten ingrijpen, om Samuelsons Snowbal maar eens terug te kaatsen.

Veertig jaar geleden was voor veel mensen de werking van de stoommachine, de elektrische boiler of de brandstofmotor misschien nog wel te doorgronden. 'Verstandige beslissingen' hoeven we inderdaad van de hedendaagse consument niet te verwachten; die mag al blij zijn als hij al zijn chipgestuurde artikelen tenminste kan gebruiken.