DE DRAAD
Eerder verschenen
columns
De column De Draad verschijnt vijf keer
per week.
Lees De Draad en

schrijf Tom Rooduijn rooduijn@nrc.nl

JL HELDRING
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN

T O M   R O O D U I J N

18 december 1998

De geruchtenmachine

Omdat Matt Drudge in zijn eenmanskrant The Drudge Report voor het eerst de Lewinsky-affaire naar buiten bracht, hangt om deze Amerikaanse Julius Vischjager de geur van de lone ranger die aandurft wat anderen laten liggen. Maar sindsdien is niet veel meer door deze dappere strijder van het vrije woord onthuld. De eenmanskrant meldt vandaag 'exclusief' dat het Witte Huis wist van het overspel van kandidaat-voorzitter van het Huis van Afgevaardigden Bob Livingston. So What!, denk je dan. Wat is daarvan de relevantie? Hoe betrouwbaar zijn de bronnen? Terwijl het niet Drudge's Internetrubriek maar de Washingtonse krant Roll Call was die Livingston bracht tot zijn publieke bekentenis.

De Lewinsky-affaire, met het verschijnen van het rapport-Starr als hoogtepunt, is in veel beschouwingen als voorbeeld gesteld voor de volwassenwording van 'Internet-journalistiek': aan geen concern-, lezers- of adverteerdersbelang gebonden, wereldwijd te raadplegen teksten, geschreven door mensen die deuren openen die voor anderen gesloten blijven. Volgens sommigen zou deze vorm van journalistiek een omwenteling veroorzaken in de wijze waarop nieuws gemaakt zowel als geconsumeerd wordt. Vaak werd in die beschouwingen Drudge in een adem genoemd met de Internetkrant van Harry Knowles, de eenmans-filmcriticus die met zijn bijtende stukken de schrik werd van de grote filmmaatschappijen.

Knowles zowel als Drudge maken dankbaar gebruik van de interactieve mogelijkheden van Internet. Ze communiceren met hun lezers, niet alleen door dagelijks 'nieuws' te publiceren en mail te beantwoorden, maar ook door de aanhang daadwerkelijk als correspondent of bron te gebruiken of desgewenst sprekend in te voeren. Handig gebruikmakend van hun gekleurde verslagen en subjectieve meningen ontstonden veelgelezen sites. Maar betrouwbaar waren ze daarmee allerminst.

Anders dan bij een krant of tv-station, waar een deskundige redactie nieuws en achtergronden brengt voor een groot publiek, fungeert de eenmans-krantenman als moderator in een gemeenschap waarin de leden nu en dan ook hun zegje mogen doen. Hiermee onderscheiden deze louter op Internet toegesneden uitgaven zich wezenlijk van nieuws- en omroeporganisaties, die er naast hun hoofdbezigheid (uitzendingen of kranten verzorgen) óók nog een Internet-site op na houden. Die kunnen zich geen speculatie en geruchtenverspreiding veroorloven.

De fout van traditionele media is, las ik in een interview met Wired-stafredacteur Kevin Kelly, dat web-nieuws niet met andere, wantrouwender ogen wordt bekeken dan berichtgeving in kranten of op de televisie ,,Het duurde een paar honderd jaar voordat de regels van de gedrukte journalistiek vastlagen. Zaken als bronnen, bylines, aanhalingstekens... Webjournalistiek staat dichter bij een orale traditie. Daar is niets mis mee, zolang je het niet beoordeelt met de normen van de gedrukte media.''

Volgens Kelly hebben traditionele, 'één-voor-velen'-media het nadeel dat ze de mogelijkheid bieden voor propaganda: ,,Kijk wat Hitler deed met de radio. De zwakte van netwerkmedia is de neiging tot samenzweren. Propaganda werkt niet op het web. Probeer het maar. Maar samenzweringen vinden aan de lopende band plaats. Het staat veel dichter bij geruchten, bij half-nieuws.''

Toen dit interview een half jaar geleden in de Volkskrant verscheen, waren al een paar staaltjes van Internet als geruchtenmachinerie gepasseerd. Maar nog niet was er een zo treffend voorbeeld van Kelly's samenzweringstheorie als dat van de - inmiddels spoorloos verdwenen - site www.dutchstocks.com, die onlangs veertien dagen in de lucht was om het gerucht van een op handen zijnde fusie tussen Shell en Chevron te verspreiden. Als de makers van de site flink hebben ingezet op aandelen Chevron, wat de zorgvuldige voorbereiding en onvindbaarheid van de site-makers wel doet vermoeden, dan zijn ze nu rijk.

Wie op de beurs - tegen beter weten in - roept dat twee bedrijven gaan fuseren, wordt niet geloofd, evenmin degene die die boodschap uitdraagt door het uitdelen van pamfletten. Doe je zoiets op Internet, dan werkt het nog als een vonk in het strovuur. Maar hoe lang? Nog een paar van deze missers en de geruchtenverspreiders worden doorzien. ,,Er zullen andere normen komen'', voorspelt Kelly over het half-nieuws op Internet. ,,En over een paar jaar zullen er zaken zijn die we niet meer toestaan, al weten we nog niet welke die zullen zijn.''

Als deze voorspelling uitkomt, zijn regels er aanzienlijk sneller gekomen dan bij de gedrukte pers.