DE DRAAD
Eerder verschenen
columns
De column De Draad verschijnt vijf keer
per week.
Lees De Draad en

schrijf Tom Rooduijn rooduijn@nrc.nl

JL HELDRING
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN

T O M   R O O D U I J N

4 december 1998

Computermontage

Bladeren in het indrukwekkende boek 'One Digital Day, How the microchip is changing the world', samengesteld door Rick Smoland, (Time Books/Random House, 1998, ƒ 94,00) leert dat er vrijwel geen onderdeel in ons bestaan is dat niet door de computer wordt geraakt. Door honderd fotografen zijn foto's voor dit boek gemaakt die de lezer van de alom aanwezige chip doordringen: van de ruimtevaart tot de keuken, van de landbouw tot het ziekenhuis, etcetera. Mooi is een foto waarop een bejaarde, werkend op een laptop, in een idyllisch park wordt betrapt.

Ook in de filmfabricage heeft de computer voor een kleine revolutie gezorgd. Bijna een eeuw lang werden films letterlijk gesneden en geplakt op de loodzware, handbediende Steenbeck-machine, zijn voorgangers en zijn klonen. U moet zich een editor of 'cutter' voorstellen die in rekken tien- tot honderdtallen spoeltjes heeft hangen met daarop fragmentjes met beeld en geluid. Uit deze audiovisuele wirwar moeten regisseur en editor gezamenlijk een lange, coherente film aan elkaar zien te plakken, een karwei dat behalve filmisch inzicht ook veel administratieve vaardigheid, discipline en geduld vereist. Want dit materiaal laat zich niet steeds opnieuw - op straffe van eindeloos geknip en geplak en uiteindelijk een dure kopie - in een andere volgorde achter elkaar snijden.

Met de komst van de professionele video-camera kwam de video-montage, die was gebaseerd op het kopiëren van het oorspronkelijke materiaal. De editor moest als hij begon eigenlijk al precies weten hoe hij eindigde; de volgorde halverwege omgooien was, zonder een geheel nieuwe kopie aan te maken, nu helemaal uitgesloten, want het opnieuw kopiëren van sequenties betekende kwaliteitsverlies. Vergelijk het met een bouwwerk, waarbij de fundering niet kan blijven staan als de opbouw wordt gewijzigd. Video was dus wel opnametechnisch een enorme stap voorwaarts (minder beperkte opametijd, goedkoper en minder kwetsbaar materiaal), in de montage was het aanzienlijk weerbarstiger (de 'esthetische' meerwaarde van film boven video buiten beschouwing gelaten).

De computermontage die nu een aantal jaren gangbaar is, combineert de voordelen van de filmmontage (onbepekte combinatiemogelijkheid uit het virtuele 'rek' met fragmentjes) met de voordelen van de videotechniek (geen laboratorium-technische beperkingen). In Engeland is de programmatuur Light Works ontwikkeld, dat zoveel mogelijk de oude Steenbeck-werkwijze simuleert: er wordt hetzelfde kloksgewijs draaiende hendeltje bij geleverd als op de oer-montagemachine. Het Amerikaanse Avid - dat de standaard lijkt te worden - wordt geheel toets- en muismatig bediend, waarbij de editor op een scherm de film zowel in beeld als in grafisch vertaalde vorm voorbij ziet komen. In het computergeheugen zitten alle beeldfragmenten, keurig benoemd en gerangschikt, die naar keuze kunnen worden toegevoegd. Wil je halverwege zien of een andere volgorde beter 'werkt', dan is dat, zonder geld- of kwaliteitsverlies en in een mum van tijd te regelen.

Computermontage is een fascinerende doorbraak in filmindustrie, óók voor 'echte' film (van celluloid); met de Avid kan het te projecteren materiaal tot op het beeldje nauwkeurig worden voorgemonteerd. Een met deze apparatuur bedreven editor aan het werk te zien is een lust voor het oog. Er wordt met beeldjes en geluid gegoocheld alsof het nooit anders is geweest, terwijl dit werk, de mogelijkheden in aanmerking genomen, twintig jaar geleden nog in het stenen tijdperk verkeerde.

Dit onderwerp behandelde ik niet louter vanuit een belangstelling voor hedendaagse computertoepassingen. Ik heb onlangs zelf enkele weken met een editor achter toetsenbord en scherm doorgebracht, voor het in elkaar zetten van de film 'Ze willen dat ik schrijf', een portret van de (bijna) 75-jarige schrijver Gerard Reve. Het eindresultaat is te zien op zondag 6 december om half zeven op Nederland 1.