DE DRAAD
Eerder verschenen
columns
De column De Draad verschijnt vijf keer
per week.
Lees De Draad en

schrijf Tom Rooduijn rooduijn@nrc.nl

JL HELDRING
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN

T O M   R O O D U I J N

1 december 1998

Denkfout

In weerwil van wat Internet-goeroes als Nicolas Negroponte ons willen doen geloven, bestaat er helemaal geen behoefte aan een geheel op eigen voorkeur en smaak gebaseerde Internet-krant - ook wel 'Daily Me' genoemd. Dat is althans de overtuiging van de zojuist aan de Universiteit van Amsterdam benoemde hoogleraar massacommunicatie Klaus Schönbach. Deze uit Hannover afkomstige mediasocioloog betoogde onlangs in Mannheim dat het zelf samenstellen van een krant of nieuwsuitzending indruist tegen de menselijke natuur en gewoonte.

De Internet-heilsprofeten maken volgens Schönbach dezelfde 'denkfout' als Horkheimer en Adorno - maar dan in omgekeerde, positieve richting. Dachten de beide sociologen dat een overvloed aan veelal amuserend media-aanbod de mensen dom en passief maakt, Negroponte en zijn aanhangers menen juist dat de nieuwe, interactieve mogelijkheden consumenten aanzetten tot actief, bewust media-gedrag. In beide varianten van deze 'manipulatietheorie' speelt het publiek geen rol, stelt Schönbach - en daarin schuilt ook de aanvechtbaarheid ervan. ,,Eerst wordt het publiek willoos passief gemaakt en nu kan het niet anders dan actief worden.''

Het publiek wìl helemaal niets zelf bepalen, aldus de nieuwe hoogleraar in het AD van gisteren, en bij voorkeur achterover geleund het media- en amusementsaanbod over zich heen laten komen: ,,De meeste ontspanning is namelijk doelloos.'' De voorspelde revolutionaire veranderingen in mediagedrag blijven dus uit, aldus Schönbach; krant, televisie en bioscoop behouden de functie die ze nu hebben: terzake deskundige samenstellers en leveranciers van informatie en verstrooiing. De mediasocioloog ziet ook geen toekomst in tv-programma's waarbij de kijker het camera-standpunt bepaalt en films waarvan je zelf het einde kan kiezen.

Een krant wordt gelezen en een tv-programma bekeken vanuit een vertrouwen van de lezer of kijker in de selectie die een deskundige redactie heeft gemaakt. Men kan wel proberen de verantwoordelijkheid voor die selectie naar de consument te verschuiven, maar wie wil daar eigenlijk aan? De inzichten van Schönbach sluiten aan bij wat ik in deze rubriek al eerder heb betoogd: de toevalsfactor speelt bij nieuwsconsumptie een belangrijke rol. Wie een menu samenstelt van specifieke onderwerpen uit het nieuwsaanbod, blijft verstoken van de berichten en reportages waarvan inhoud of strekking je verrassen - wat het kijken naar de televisie en het lezen van een krant nu juist zo aantrekkelijk maakt.

Volgens Schönbach worden bovendien de gevolgen van de individualisering schromelijk overschat - en volgens mij een behoefte aan zoiets als gemeenschapszin onderschat. Mediaconsumptie heeft ook te maken met het gezamenlijk ondergaan van dezelfde ervaring, het besef deel uit te maken van dezelfde kring van belangstellenden. Dat patroon is niet zomaar te doorbreken. In de woorden van de mediasocioloog: ,,Je wilt niet alleen weten wat je zelf belangrijk vindt, maar ook wat voor de stad of het land van belang is. Om te weten wat andere mensen ontspannend en modieus vinden heb je een Daily Us nodig en geen Daily Me.''

Nog niet eens zo lang geleden werden 'push-media' als dè Internet-toekomst voorgespiegeld: het nieuws op basis van persoonlijke voorkeur op uw scherm 'gepushd'. Het feit dat daarover inmiddels niets meer wordt vernomen, vormt een indicatie voor Schönbachs gelijk.