DE DRAAD
Eerder verschenen
columns
De column De Draad verschijnt vijf keer
per week.
Lees De Draad en

schrijf Tom Rooduijn rooduijn@nrc.nl

JL HELDRING
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN

T O M   R O O D U I J N

13 november 1998

Gedachte-oefeningen

De wijze waarop we ons laten leiden, overheersen en bedonderen door de media-industrie is al geruime tijd een dankbaar onderwerp voor scenarioschrijvers. In 1975 maakte Sidney Lumet de film Network, waarin een aan dalende kijkcijfers overgeleverde presentator door een wanhoopsdaad de belangstelling van het tv-publiek herwint. ,,Ik heb er genoeg van'', riep de presentator live in de uitzending, nadat hij de boodschap kreeg dat hij moest opkrassen. ,,Ik walg hiervan en ik neem dit niet langer.'' Zijn boodschap van algehele ongerechtigheid deed niet langer terzake, de verhitte manier waarop hij die bracht blies zijn kijkcijfers - en daarmee het geloof van zijn cynische producenten - nieuw leven in, met als hoogtepunt het moment dat hij zijn publieke zelfmoord aankondigde.

Het argeloze individu in de greep van de meedogenloze mediatycoon - tot de dood er op volgt, diezelfde boodschap verkondigt de film The Truman Story. We maken kennis met een overgelukkige huisvader in even een overgelukkig stadje, die er langzamerhand achterkomt dat zijn hele leven is geënsceneerd. Er valt een lamp uit de overigens altijd stralende hemel, zijn vrouw prijst iets te nadrukkelijk allerlei produkten aan en de mensen die steeds zijn woning passeren vormen een 'loop' in een figurantenspel. Naarmate de hoofdpersoon, het object van een populaire, permanente 'reality-soap', meer stappen onderneemt om uit de beslotenheid van zijn nep-bestaan te ontvluchten, nemen de maatregelen van de 'regie' toe om hem daarbinnen te houden.

Voor wie deze voortreffelijke en ijzingwekkende film nog moet zien: ik ga niet nader in op het verloop van de gebeurtenissen, wel op het thema. Dat is: valt de scheiding tussen fictie en werkelijkheid in een media-gedicteerde werkelijkheid nog te onderscheiden? Het antwoord is niet eenduidig. Dezer dagen jagen massa's cameraploegen in het kader van een nieuwe mode, de 'reality-soap', 'gewone mensen' in hun dagelijks bestaan achterna om voor het oog van het tv-kijkend publiek van hen een 'invoelend' of 'herkenbaar' beeld te schetsen, of van een bepaald instituut of verschijnsel. Dat nadert de sfeer die The Truman Story oproept.

Zo argeloos en onbekommerd de 'gewone mensen' zijn die zich overleveren aan dit soort tv-amusement, zo tv-bewust is het spraakmakend deel der natie zich van de 'impact' ervan. Er was een tijd dat een camera-ploeg een fractieleider uit bed kon trommelen om hem te verleiden den volke kond te doen. Tegenwoordig wordt zo'n woordvoerder door een team van 'communicatiespecialisten' omringd. Media-controle en -training is een vak apart geworden, dat meestal inhoudt: hoe 'positioneer' ik de baas, hoe laat ik niets aan het toeval over?

Dat geldt op den duur natuurlijk ook 'gewone mensen', die geld vragen omdat de verrekijk ze uitnodigt of ze hun ongeluk, misbruikte dochter of incestueuze oom op televisie mogen opnemen. De burger wordt PR-bewust en vraagt geld of allerlei moeilijke restricties, alvorens een cameraploeg toegang krijgt. Je ziet het steeds meer: een mishandeling of ellendig feit heeft zich voorgedaan en een welgebekt functionaris stelt zich op om 'namens de familie' mededelingen te doen. En gelijk hebben ze: 'de media' staat voor hen gelijk aan een hyena.

Het in de genoemde films geschetste beeld van het door de media overrompelde individu, het willoos slachtoffer zoals dat door de Hollywood-industrie wordt voorgesteld, gaat naar mijn mening voor Nederland (nog) niet op. De Nederlander kijkt naar soap, kan zich met de hoofdpersonen al of niet identificeren en gaat over tot de orde van de dag. Het schrikbeeld van Network of The Truman Story vormt een interessante oefening van gedachten. Maar het komt naderbij: wie blijft nog 'gewooon' als een camera nadert?

De dagelijkse realiteit van de Internet-gebruiker is voor de lezer van deze rubriek belangrijker. Langzamerhand roept Internet een frictie op tussen consumentenbelangen en die van de ondersteunende industrie. Consumenten willen niet langer worden gedomineerd of gedomesticeerd door het niet altijd even gebruikersvriendelijke materiaal dat hen door Microsoft wordt opgedrongen, ze willen niet langer betalen voor de opeenvolgende generaties van snel onbruikbaar gerakende software. Nu is er een gebruikersgroep bijgekomen die weigert te betalen voor uit de pan rijzende KPN-Telecom tarieven voor Internetgebruik.

Ze willen overgaan tot een heuse 'staking': ik heb me erin verdiept en het heeft mijn sympathie. Het gaat om een staking van Internet-gebruik tegen het 'starterstarief' waardoor elke beginnende Internetgebruiker wordt ontmoedigd. Geld vragen voor elk telefonisch wissewasje terwijl er door de grootmogul kapitalen worden verdiend, dat is wat een rechtgeaard Internetter met het hart op de juiste plaats dient te bestrijden. Staakt allen 1 januari!

Adressen: www.nlweb.net/streik/ en www.telefoon.nu/