DE DRAAD
Eerder verschenen
columns
De column De Draad verschijnt vijf keer
per week.
Lees De Draad en

schrijf Tom Rooduijn rooduijn@nrc.nl

JL HELDRING
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN

T O M   R O O D U I J N

22 oktober 1998

Informatiemaatschappij (3)

,,De introductie van nieuwe technologie leidt vaak tot doemdenken'', constateert Leo Wiggers. Hij gaat in op de theorieën van de socioloog Manuel Castells, waarover ik schreef in De Draad van dinsdag en woensdag. ,,Bij een verdere vergroting van netwerken krijgen steeds meer groepen directe toegang, ook in de Derde Wereld, tot informatie en markten'', pareert Wiggers Castells' stelling dat door de opkomst van Internet het verschil in kennis en inkomen tussen Derde Wereld-landen en het rijke Westen wordt vergroot. ,,Voor tussenhandelaren in goederen en informatie zal het leven wel moeilijk worden, voor anderen is de toekomst veel zonniger.''

Wiggers gelooft dat de 'globalisering' die optreedt bij de trek van mensen naar plaatsen waar het beter is, zal leiden tot een verlaging van de levensstandaard voor iedereen die - 'zonder verzekering' - niet produktief is. Volgens hem wordt de moderne media ten onrechte de schuld van toenemende armoede in bepaalde werelddelen in de schoenen geschoven. Zulke theorieën zijn volgens hem uit vrees geboren. ,,De angst voor de 'maalstroom van informatie' is net zo misplaatst als de angst voor de melkproduktie bij de invoering van de spoorwegen.''

De conclusie van Castells dat door ontwikkelingen als Internet bepaalde mensen in de westerse samenleving, ,,voor het eerst in de geschiedenis, volstrekt irrelevant worden'', is volgens Robert Bos onjuist. ,,We zijn er aan gewend geraakt te denken in termen van het individu'', schrijft hij, ,,en in dat perspectief zijn 'irrelevante' mensen van alle tijden: ongeschoolde arbeiders in de industriële revolutie waren als individu irrelevant (want konden door ieder ander vervangen worden zolang er een overschot aan arbeidskrachten was), maar de arbeidersbeweging, samengesteld uit al die irrelevante individuen, heeft formidabele sociale veranderingen tot stand gebracht.''

Hoe waar ook deze kanttekening, in het toekomstscenario van Castells ontstaat een 'onderklasse' die door het systeem zodanig terzijde wordt geschoven dat van enige organisatie geen sprake meer zal zijn. ,,De opgemerkte en vermeende irrelevantie is niet iets nieuws in onze westerse wereld'', vat Bos zijn stelling samen, ,,en vanuit de maatschappij gezien kan een individu irrelevant zijn, maar het past dan in dat individuele denken om aan te nemen dat dat een individu een zorg zal zijn, zolang de basisvoorzieningen maar verzekerd zijn. Het gaat er niet om of de maatschappij denkt dat een individu relevant is of niet, maar of een individu de maatschappij relevant vindt.''

Volgens Bos heeft het verleden bewezen dat de westerse samenleving zich wel degelijk bekommert om 'het individu', ook al is die eenling volgens de definitie van Castells (geen productie, geen consumptie, geen politieke invloed) 'irrelevant' geworden. Voor bejaarden in tehuizen heeft de samenleving bijvoorbeeld veel geld over, betoogt Bos: ,,Met een natje en droogje verzorgd, en een dak boven het hoofd, zijn er hele volksstammen die hun leven klaverjassend kunnen doormaken, met veel plezier zelfs. Terwijl ze zich wellicht verbazen dat andere mensen zo nodig ON-LINE willen zijn en ze niet begrijpen dat die groep mensen net zoveel van stressen geniet als zij van klaverjassen.''

Robert Bos besluit met de - realistische - vaststelling: ,,The BOTTOM LINE blijft dat we uiteindelijk toch allemaal OFF-LINE gaan.''

Wie meer wil lezen over de theorieën van Manuel Castells, raadplege http://www.nrc.nl/W2/Lab/Castells/, alwaar een vraaggesprek van Warna Oosterbaan is te vinden met de socioloog en auteur van de trilogie 'The Information Age: Economy, Society and Culture'.

Alle inzenders hartelijk dank voor hun reactie.

P.S.: De spellingschecker geeft bij 'Castells' als suggestie 'Kasteloze', waarmee het door de auteur omschreven 'irrelevante individu' in de informatiemaatschappij treffend wordt verwoord.